Uzay çöpleri Dünya'ya nasıl düşüyor?
16 Mart 2024
Merkezi Bonn kentinde bulunan Almanya Sivil Savunma ve Afet Yardımı Dairesi (BBK) 7 Mart'ta kamuoyuna yönelik bir açıklama yaptı ve 8 Mart gibi uzaydan eski bir bataryanın atmosfere giriş yapacağını, ancak bunun Almanya'ya düşme ihtimalinin düşük olduğunu belirtti. Risk olmadığı belirtilse de bu açıklama ülkede endişeye neden oldu.
BBK ayrıca Almanya Havacılık ve Uzay Operasyon Merkezi'nin (ASOC) ilk analizlerine göre bataryanın bazı parçalarının Almanya üzerinde uçarken görülebileceğini, ancak başka noktalara ulaşmasının öngörüldüğünü kaydetti. ASOC'un yeryüzüne yaklaşan objelerin hareketliliğini yakından takip ettiği vurgulanan uyarıda, takibin sivil ve askeri işbirliği içinde yapıldığı belirtildi. Almanya'ya düşeceğine dair ipuçları tespit edilmesi halinde de mevcut kriz mekanizmalarının devreye gireceği ve olası tehlikeye tepki verileceğinin altı çizildi.
BBK da Avrupa Uzay Ajansı (ESA) da risk durumlarında yer veya zamana ilişkin genellikle temkinli bir tutum izler ve kesin bir açıklama yapmaktan kaçınır.
Bu sefer de bilinen ve net olan tek veri, Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) ait, 21 Mart 2021 yılında misyonunu tamamladığı için boşluğa bırakılan ve dokuz aküden oluşan bir paletin kontrolsüz bir yörüngede uzun süre seyrettikten sonra tahminen 8 Mart'ta asmosfere giriş yapacağından ibaretti. Ayrıca söz konusu akü paletinin toplam ağırlığının 2 ton 600 kilogram civarında olduğu, bunun da bir otomobilin ağırlığına tekabül eden bir kütle olduğu biliniyordu.
Araştırmalar, boşlukta dolaştıktan sonra Dünya istikametine doğru harekete geçen objelerin büyük bölümünün atmosfere girmesiyle alev aldığını ortaya koyuyor. Bu sefer de beklenen buydu. ISS'ten ayrılan bataryanın büyük bir parçası da tahmin edildiği gibi Almanya üzerinde uçtu, kimi yerlerde de beyaz bir ışık gibi görüldü. Ardından uçmaya devam ederek Atlantik Okyanusu'na ulaştı ve orada denize düştü.
Bilimsel araştırmalara göre uzay atıklarının veya kullanımı sona eren parçaların çoğu genellikle denize düşüyor.
Uzay çöpü düşme riski ne kadar yüksek?
ISS'e ait söz konusu batarya mekanizmasının "doğal yörüngesi" eksi 51,6 derece güney, 51,6 kuzeydi. "Doğal yörünge" kavramıyla kastedilen ise objenin kontrolsüz şekilde hareket etmesi, yani bir bilgisayar ya da insan tarafından yönlendirilmemesi. Uydu veya uzay araçlarından farklı olarak ISS'ten ayrılan eski akülerin uzaktan hareket ettirilmesi, yönlendirilmesi mümkün değil. Bu nedenle söz konusu objelerin havada mı parçalanacakları yoksa yere mi çarpacağı konusunda kesin bir öngörüde bulunmak zor.
Peki bu objeler insanlar için bir tehlike oluşturuyor mu? Uzay çöplerinin düşme ihtimaline karşı önlem alınabilir mi?
DW de bu soruyu Almanya Sivil Savunma ve Afet Yardımı Dairesi'ne sordu. Uzay çöpüne karşı önlem almasının zor olduğunu belirten Kurum, insan hayatı için tehlikenin minimal olduğunu, atmosfere girmesi beklenen cisimlerin yakından izlendiğini kaydetti.
Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) verilerine göre hemen hemen her hafta uzayda kontrolsüz biçimde dolaşan atıklar atmosfere giriş yapıyor.
Ancak 1960'lı yıllardan bu yana uzay atıkları ile bağlantılı olarak kayda geçen vakalarda artış kaydediliyor. 1960-2000 arası yılda yaklaşık 500 parçanın yeryüzüne ulaşırken son yıllarda bunların sayısında epey artış görülüyor. ESA'nın verilerine göre 2022 yılında 2 bin 500 kadar obje uzaydan yeryüzüne ulaştı.
Yere ne tür uzay atıkları düşüyor?
Uzaydaki çöp genelde çok katlı yapılan füzelerin üzerindeki kapsüllerden, fırlatma sırasındaki ateşlemeyle oluşan patlamada ayrılan kısımlardan veya akü gibi yakıt bölümlerindeki parçalardan oluşuyor. Uzaya gönderilen uydular ile uydu denemelerinden geriye kalan malzemeler de artan şekilde uzayda atık varlığına yol açıyor.
En çok atık kalıntısına ya da hurdaya yol açanlar ise uydular. Uydular en düşük yörünge mesafesinden en yükseği olan 2 bin kilometreye kadar bir yörüngede dolaşımda oluyor. Bu cisimler genelde yerkürenin gözlemi amaçlı kullanılıyorlar.
Uzay atıklarındaki artışa sadece kaza ve çarpışmalar yol açmıyor. Uzaya gönderilen araçların kimi bölümleri bir süre sonra ihtiyaç duyulmadığı veya ömrünü tamamladığı için uzay boşluğuna bırakılıyor.
Uzay çöpü zehirli mi?
Uzay çöpü zehirli maddeler de içerebiliyor. Uzay Arkeloğu ve Uzay Atıkları Uzmanı Alice Gorman, uzay araçlarının kimi yakıtlarının zehirli olduğunu söylüyor ve hidrazini örnek veriyor. Berilyum ve magnezyumun da kullanıldığını kaydeden Gorman, bunların alaşım olarak değerlendirildiklerini belirterek "Özellikle berilyum oldukça rahatsız edici" diyor.
Uzay atıklarının genellikle denizlere inmesi nedeniye çok sayıda uzman denizlerin kirlenmesi konusunda da epeydir endişeli. Gorman'a göre bu alan maalesef henüz yeterince araştırma yapılmadığından uzay atıklarının denizlere etkisi tam olarak bilinmiyor.
Uzay çöpü çarpması riski ne kadar?
Uzmanların hesaplamalarına göre yıldırım çarpması ihtimali, uzaydan gelen bir cismin kafamıza çarpası ihtimalinden 65 bin kez daha yüksek. Evde bir kaza geçirme ihtimali ise ondan 1,5 milyon kez daha yüksek. Bir meteorun çarpmasıyla ölme ihtimali de uzaydan düşen bir parçayla yaralanmadan yine kat kat daha fazla.
Eski bataryaların yeryüzüne ulaşması öncesinde konuyu Almanya haber ajansı dpa'ya değerlendiren ESA'nın eski Başkanı Jan Wörner de "Evet aküler yanmaya meyilli ve dünyaya ulaşırken atmosferde tamamen kor haline geleceğinden yola çıkıyorum. Ama parçalanmasını da insanlar yıldız kayması gibi görecektir" şeklinde iyimser konuşmuştu.