İnsan hakları raporu: Eylem Planı kâğıt üstünde kaldı

Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV), 2021 Türkiye İnsan Hakları Raporu yayımlandı. İktidarın geçen yıl açıkladığı İnsan Hakları Eylem Planı’nın kâğıt üstünde kaldığı, hak ihlallerinin hız kesmeden sürdüğü belirtilen raporda, 2021 yılının Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekildiği, “fiili OHAL” uygulamalarının sürdürüldüğü, insan hakları savunucularının yargılanıp tutuklandığı, parti kapatma davalarının açıldığı, hak ve özgürlüklerin sistematik olarak ihlal edildiği bir yıl olduğuna işaret edildi. Raporda, verilerin “Kürt sorununda gelinen kaygı verici duruma işaret ettiği” savunuldu.

TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin hazırladığı 365 sayfalık rapor, Türkiye’nin “insan hakları” tablosuna ilişkin çarpıcı veriler ortaya koydu. Raporda, 2021 yılında toplam 2 bin 991 kişinin yaşam hakkı ihlalleri sonucunda öldüğü belirtildi. Yaşam hakkı ihlallerinde iş cinayetlerinin başı çektiği belirtilen rapora göre geçen yıl 2 bin 170 kişi çalışırken hayatını kaybetti. TİHV’e göre 2021 yılında 339 kadın cinayeti işlendi.

Raporda, öne çıkan veriler şöyle sıralandı:

*2021 yılı içinde 19 ayrı olayda yargısız infaz, dur ihtarı, rastgele ateş açma sonucu 1’i çocuk, 4’ü başka ülke vatandaşı veya mülteci, toplam 9 kişinin yaşamını yitirdiği, 2’si çocuk, 13’ü başka ülke vatandaşı veya mülteci 23 kişinin ise yaralandığı tespit edildi.

*5 ayrı olayda kara mayınları ve sahipsiz patlayıcılar sonucu 2’si çocuk 6 kişinin yaşamını yitirdiği, 1’i çocuk 5 kişinin yaralandığı tespit edildi. 5 olay da operasyonların yoğun yaşandığı bölgelerde meydana geldi.

*2021 yılı içinde polise, jandarmaya ve diğer resmi kurumlara ait araçların sebep olduğu tespit edilen 9 ayrı olayda toplam 4 çocuğun yaşamını yitirdiği, 6’sı çocuk 10 kişinin yaralandığı tespit edildi. 9 olaydan 7’si de operasyonların yoğun yaşandığı bölgelerde meydana geldi.

*En az 303 eyleme polis müdahale etti,  91 toplantı ve gösteri kolluk güçleri tarafından engellendi. Bu müdahalelerde en az 3 bin 701 kişi fiziksel şiddet kullanılarak gözaltına alındı, 55 kişi yaralandı.

Rapora göre 2021 yılında en az 14 kişi askerlik hizmetini yaparken şüpheli biçimde hayatını kaybetti.

"Irkçı saldırılarda 12 kişi öldü”

Raporda, 2021 yılı içinde tespit edilen 8’i mültecilere ve başka ülke vatandaşlarına, 19’u Kürtlere yönelik 27 "ırkçı saldırı” sonucunda 12 kişinin yaşamını yitirdiği, 31 kişinin ise yaralandığı bildirildi. Kürtleri hedef alan ırkçı saldırılarda toplam 9 kişinin yaşamını yitirdiği, 26 kişinin yaralandığı ifade edilen raporda, “Mültecilere ve Türkiye dışında başka ülkelerin vatandaşlarına yönelik 8 ırkçı saldırıda ise 3 kişinin yaşamını yitirdiği ve en az 5 kişinin yaralandığı tespit edildi” denildi.

Raporda, Kürtçe yayınların cezaevine girişinin çeşitli yöntemlerle engellendiği veya zorlaştırıldığı belirtilirken, kimi cezaevlerinde mahkûm görüşmelerinde Kürtçe’nin kullanılmasının ya da Kürtçe şarkı söylenmesinin disiplin soruşturması gerekçesi yapıldığı ifade edildi. Davalarda Kürtçe savunma yapmak isteyenlerin de zorluklar yaşandığı savunulan raporda, Kürtçe kültür-sanat etkinliklerine yönelik engellemeler yapıldığı belirtildi.

İşkence iddiaları yine gündemde

Rapora göre, 2021 yılı içinde tespit edilen en az 152 ayrı olayda 19’u çocuk, 14’ü mülteci, en az 449 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı ve en az 18 kişi yaralandı. Tespit edilen bu 152 olayın 19’u ev baskınları sırasında, 87’si açık alanlarda ve 44’ü resmi gözaltı merkezlerinde meydana geldi. 2 ayrı olayda ise zorunlu askerlik görevini yapan 2 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı. Raporda, 152 olayın 112’sinde işkence ve diğer kötü muamelenin failinin polis olduğu öne sürüldü. 19 olayda ise faillerin asker, 10 olayda bekçi, 11 olayda zabıta/özel güvenlik birimleri olduğu savunuldu. En az 30 olayda ise toplam 32 kişi polisin veya kendini polis/istihbaratçı olarak tanıtan kişilerin ajan olmaları yönünde baskılarına ve tehditlerine maruz kaldı.

16 kişi kaçırıldı iddiası

Raporda, 2021 yılı içinde tespit edilen 16 ayrı olayda 16 kişinin kaçırıldığı, 1 kişinin ise kaçırılma girişimine maruz kaldığı belirtildi. Kaçırılma olaylarının yarısının başkent Ankara’da meydana geldiği ifade edilirken, 5'inin İstanbul’da, diğerlerinin Tokat, Van ve Diyarbakır kentlerinde yaşandığı kaydedildi. Kaçırıldığı belirtilen 15 kişinin daha sonra serbest bırakıldığı belirtilen raporda, 8 Ağustos 2019 tarihinde Ankara’da kaçırılan Yusuf Bilge Tunç’tan halen haber alınamadığı da raporda hatırlatıldı.

Sokağa çıkma yasakları sürdü

TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre 2021 yılı içinde Bitlis’te 9 ve Mardin’de 10 kez olmak üzere toplam 19 kez ve 41 gün sokağa çıkma yasağı ilan edildi.

Cezaevlerinde hak ihlalleri sürüyor

Raporda, cezaevlerinde başta sağlık ve yaşam hakkı olmak üzere, temel insan haklarının yoğun bir şekilde ihlal edildiği belirtilerek, “2021 yılı içinde cezaevlerinde en az 29 mahpusun yaşamını yitirdiği tespit edilmiştir. Resmi açıklamalardan ve basında yer alan haberlerden 7’si Covid-19 salgını nedeniyle olmak üzere 18 hasta mahpusun yaşamını yitirdiği tespit edilmiştir. 12 ayrı olayda intihar nedeniyle 9 mahpusun yaşamını yitirdiği, 3 mahpusun ise yaralandığı iddia edilmektedir. 2 mahpusun ölüm nedeni ise açıklanmamıştır” denildi.

Seçilmişlere yönelik gözaltı ve tutuklamalar sürdü

Raporda, örgütlenme özgürlüğünün de ağır şekilde ihlal edildiği anlatıldı. Raporda, 2021 yılında buna ilişkin şu veriler paylaşıldı:

*Hakkındaki kesinleşmiş̧ mahkeme kararına dayanarak milletvekilliği düşürülen 1 milletvekili tutuklandı.

*Önceki dönemlerde milletvekilliği yapmış̧ 2 kişi gözaltına alındı, 1’i tutuklandı.

*5’i belediye eş başkanı, 3’ü belediye eski eş başkanı, 22’si belediye meclisi üyesi, 2’si il genel meclisi üyesi, 1’i belediye encümen üyesi ve 1’i muhtar olmak üzere yerel yönetimlere seçilmiş 34 kişi gözaltına alındı. 1 belediye eş başkanı, 1 belediye eski eş başkanı, 7 belediye meclisi üyesi olmak üzere 9 kişi tutuklandı.

*Çeşitli siyasi partilere üye 655 kişi gözaltına alındı. 65’i HDP’li, 78 kişi tutuklandı.

*Dernek, vakıf, sendika, meslek örgütü, inisiyatif ve platformların üye ve yöneticisi olan en az 281 kişi gözaltına alındı, 74 kişi tutuklanırken 88 kişi adli kontrol şartıyla, 10 kişi ise ev hapsi tedbiriyle serbest bırakıldı.

*49’u HDP’li, 15’i CHP’li, toplam 75 milletvekili hakkında dokunulmazlıklarının kaldırılması talebiyle toplam 212 fezleke hazırlandı.

*HDP hakkında, “terör eylemlerinin odağı olduğu, üyelerinin beyan ve eylemleriyle devletin milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, ortadan kaldırmayı amaçladıkları” gerekçesiyle kapatılması, 500 parti üyesi hakkında siyasi yasak ve partinin banka hesaplarına tedbir konulması talebiyle dava açıldı.

*2021 yılında 1 siyasi partinin genel merkezi, 2 il ve 1 ilçe binası ile 1 siyasi partinin 3 il, 19 ilçe binası polis tarafından basıldı. 2021 yılında 3 derneğe ait binalara polis tarafından baskın düzenlendi ve arama yapıldı.

*2021 yılında 2 belediye eş başkanı ile belediye meclisi üyesi 8 kişi, il genel meclisi üyesi 3 kişi ve 3 muhtar İçişleri Bakanlığı’nın kararı ile görevden alındı.

Gazeteciler de raporda

TİHV’in raporunda gazetecilerin durumu da ayrıntılarıyla şöyle özetlendi:

"2021 yılında, üçü yabancı olmak üzere, en az 54 gazeteci ve basın çalışanı gözaltına alındı. 2 kişi tutuklanırken 2 gazeteci adli kontrol şartıyla, 4 gazeteci ise ev hapsi ve yurtdışına çıkış yasağı şartıyla serbest bırakıldı. 1 yabancı gazeteci ise sınır dışı edildi. 1 gazeteci şüpheli biçimde ölü bulundu. 1’i Almanya’daki evinde olmak üzere 14 gazeteci saldırıya maruz kaldı. 3’ü polis tarafından olmak üzere 5 gazeteci tehdit edildi. 1 gazeteci kendilerini istihbaratçı olarak tanıtan kişilerce alıkonuldu. 2 gazetecinin evlerine, 2 gazetecinin ise çalışma ofislerine polis tarafından baskın düzenlendi.

2021 yılında 250 basın çalışanı hakkında açılan 120 davanın görülmesine devam edildi. Sonuçlanan davalarda 41 gazeteci toplam 87 yıl, 1 ay 14 gün hapis, 45.180 TL para cezası ile cezalandırıldı. 24 gazeteci hakkında soruşturma başlatıldı. 2 basın yayın kuruluşu kolluk güçleri tarafından basıldı. 1 kitap hakkında sınırlama, 1 kitap ve 2 dergi hakkında toplatma kararı verildi.”

Bin 339 habere erişim engeli

Rapora göre, 2021 yılında en az bin 339 habere, 134 internet içeriğine, 40 sosyal medya paylaşımına, en az 5 sosyal medya hesabına ve basın-yayın kurumlarına ait 56 internet sitesine erişim mahkeme kararlarıyla engellendi.

RTÜK tarafından 10 televizyon kanalı, 1 radyo kanalı ve 2 dijital platform olmak üzere toplam 13 yayın kuruluşuna 3 kez program durdurma, toplam 21 milyon 500 bin lira tutarında 71 kez idari para cezası verildi. Basın İlan Kurumu tarafından 1 gazeteye toplam 13 gün ilan kesme ve 20 bin 953 TL para cezası, 1 gazeteye ise 4 gün ilan kesme cezası verildi.

Raporda, bu verilerin 2021'in Kürt sorunu bağlamında ağır ve ciddi insan hakları ihlallerinin yoğun yaşandığı bir yıl olduğunu gösterdiği ifade edildi. Raporda, "operasyon ve saldırılarda yaşanan ölümlerden diğer işkence ve kötü muamele olaylarının dağılımına, yasak ve engellemelerden ırkçı saldırılara, seçilmişlerin tutuklanmasından HDP hakkında açılan kapatma davasına kadar pek çok başlığın, Kürt sorununda gelinen kaygı verici duruma işaret ettiği” belirtildi.