İran'ın uyuşturucu sorunu

16-17 yaşlarında haşhaşa başlayan Feran, ardından afyon, iki yıl sonra da crack kullanmaya başlamış. Crack yüzünden iyice çöken genç adam, bugün 20’li yaşların ortasında ve doktorlarının da desteğiyle bağımlılığının üstesinden gelmeye çalışıyor. “Gerçekten dibe vurmuştum, hatta günün birinde uyuşturucu satıcısından mal alabilmek için donmuş bir tavuk çaldım ve tavuğu kabul etmesi için satıcıya yalvardım.”

Resmi olarak yüzde 2, ancak tahminlere göre yüzde 15

Başkent Tahran’ın batısındaki özel bir rehabilitasyon merkezinin yöneticiliğini yapan Dr. Aşkon Rıza, resmi istatistiklere göre ülke halkının yüzde ikisinin uyuşturucu bağımlısı olduğunu, ancak yetkililerin doktorlar ve kliniklerle iletişimlerinde yüzde 8’lik bir oran telaffuz ettiklerini kaydediyor. Bu rakamların gerçeği yansıtması durumunda İran uyuşturucu bağımlılığında Pakistan’ın da önünde dünya sıralamasında birinci sırada yer alıyor. Dr. Rıza, tecrübelerine dayanarak bu oranın daha da yüksek olduğunu, tahminine göre İran halkının yüzde 14 ila 15’inin uyuşturucu bağımlısı olduğunu söylüyor ve istatistiklerin nadiren ve eğlenmek amacıyla uyuşturucu alanları kapsamadığına dikkat çekiyor.

İslam Cumhuriyeti’nin sorunları çok

İran’da 75 milyonluk nüfusun üçte ikisi 1979 yılındaki İslam Devrimi’nden sonra dünyaya gelmiş. Halkın yüzde 60’tan fazlası şehirlerde yaşıyor. Her geçen gün büyüyen Tahran ve çevresinin nüfusu 15 milyonu geçiyor. Nüfus genç, yaratıcı ve en azından görünüşte toleranslı. Gençlerin oranının çok yüksek olduğu İslam Cumhuriyeti birçok ciddi sorunla yüz yüze. Ekonomik büyüme çok yavaş, üretim düşük, gençler arasında işsizlik çok yüksek, sosyal alanda gerilim ve kısıtlamalar artıyor. “İran’daki sosyal sorunlar yüksek uyuşturucu tüketiminin arkasındaki etkenlerden biri” diyen psikiyatr Avisa Mohamedian, “Gençlik boş zamanlarında ne yapabileceğini, nasıl eğlenebileceğini bilmiyor. Bu da önemli rol oynuyor” şeklinde konuşuyor.

"Uyuşturucu bulmak dondurma almaktan kolay"

Pakistan ve Afganistan gibi uyuşturucu üretiminde öne çıkan ülkeler ile sınırının olması, İran’daki uyuşturucu sorununu ağırlaştırıyor. Beş ila on milyon uyuşturucu bağımlısının olduğu tahmin edilen İran pazarına sürekli ucuz uyuşturucu sürülüyor. “Bir taksiye atladım mı, beş dakikada her türlü uyuşturucuyu bulabilirim.” diyen bir bağımlı, İran’da uyuşturucu bulmanın, dondurma almaktan kolay olduğunu söylüyor. Kristal olarak bilinen uyuşturucunun fiyatının ise son yıllarda önemli ölçüde düştüğü belirtiliyor. Piyasaya ilk çıktığında gramı 60 ila 80 dolar olan kristal, günümüzdü altı dolara satılıyor.

Afganistan ve Pakistan sınırlarında kanlı savaş

İran’daki narkotik ekiplerin en yetkili ismi olan Muhammed Mesud Zahedian, uyuşturucu ticareti ve kaçakçılığı ile çok yoğun bir şekilde mücadele ettiklerini vurguluyor. Sadece 2010 yılı içinde 430 tona yakın uyuşturucu madde ele geçirildiğini belirten Zahedian, Afganistan ve Pakistan sınırlarında kelimenin tam anlamıyla kanlı bir savaşın sürdüğünü kaydediyor. Son yıllarda uyuşturucu kaçakçılarıyla mücadele sırasında yaklaşık 4 bin güvenlik görevlisinin öldüğünü ve 12 bininin de yaralandığını anlatan Zahedian, İran yönetiminin sınır bölgesinde bariyer ve elektronik gözetleme sistemlerinin inşası için 800 milyon dolardan fazla harcadığını, uluslararası toplumun ise sadece iki milyon dolar katkıda bulunduğunu söylüyor.

Birleşmiş Milletler (BM) ise İran’ın uyuşturucu ile mücadelesini övüyor. BM Uyuşturucu ve Suçla Mücadele Bürosu (UNODC) Başkanı Yuri Fedotov uyuşturucuların ele geçirilmesi konusunda İran’ın vazgeçilmez olduğunu söylüyor. İran en önemli transit ülkelerden biri. Burada imha edilmeyen ya da tüketilmeyen tüm uyuşturucular, sonuçta Avrupa ya da ABD’de tüketiliyor. Bu yüzden de Batı İran’ın uyuşturucu kaçakçıları ile çok sert bir biçimde mücadele etmesine göz yumuyor. Uluslararası Af Örgütü’nün verilerine göre, uyuşturucu ticaretine ölüm cezasının verildiği İran’da geçen yıl 500 kişi uyuşturucu ile ilgili suçlardan dolayı idam edildi. Fakat İran yönetimi tüm çabalara rağmen sorunun üstesinden gelemiyor.

Toplumun rahatsızlığının kökenine inilmiyor

Tahran’ın batısındaki uyuşturucu danışma merkezinde çalışmalarını sürdüren Dr. Rıza, ağır cezaların ve dinî yasakların yeterli olmadığını belirtiyor. Merkezlerinde derin toplumsal krizin nedenlerine inemediklerini, sadece bulguları tedavi etmeye çalıştıklarını belirten Dr. Rıza, “Biz sadece kısıtlı ölçüde yardımcı olabiliyoruz. Kliniğimizde bir tane sosyal görevli var. Fakat bir uyuşturucu bağımlısının acilen bir işe ihtiyacı olduğu zaman, onun da yapabileceği birşey yok. Tüm toplumun yardımcı olması gerek, fakat sosyal desteğin eksikliğini çekiyoruz.” şeklinde konuşuyor.

Sorunun çözümü için bir plan yok. Ortada ne istihdam ve gelecek perspektifi yaratan başarılı bir ekonomi politikası var, ne de İran İslam Cumhuriyeti’ndeki toplumun nasıl bir rahatsızlık çektiği konusunda modern bir bilinç.

© Deutsche Welle Türkçe

Reinhard Baumgarten (Tahran) / Çeviren: Aydın Üstünel

Editör: Başak Özay