Dialog artystyczny z Polską

Zbigniew Rybczyński i Mirosław Bałka. Już te dwa nazwiska elektryzują znawców sztuki. W świecie. W Niemczech, jeżeli są znani, to tylko w wąskim kręgu. „Zawsze istniały związki między polską a niemiecką sztuką. Tymczasem, podczas gdy polscy artyści dawno już pozbyli się ‚strachu' przed Niemcami, Niemcy, Zachód nic nie wie o Polsce, jeszcze mniej o polskiej sztuce”, powiedział w przededniu inauguracji projektu rektor berlińskiej Akademii Sztuki (AdK), Klaus Staeck. „Obowiązkiem naszej akademii jest zatem wypełnienie tej luki”, dodał.

We współpracy właśnie AdK i Instytutu Polskiego w Berlinie powstał projekt „Zmianaperspektywy”, trwające przez dwa miesiące intensywne spotkania z polską sztuką wizualną, teatrem, muzyką, literaturą i architekturą.

Awangarda i współczesność

W centrum uwagi znajdują się wystawy poświęcone twórczości Zbigniewa Rybczyńskiego i Mirosława Bałki. Także tu niemiecka strona bije się w piersi. Jak w krótkim komentarzu napisał dziennik „Die Welt”: „Jest pionierem nowych mediów, laureatem Oscara i jednym z pierwszych, którzy eksperymentowali z nowymi technikami animacji. Mimo to Zbigniew Rybczyński jest u nas mało znany – jak wielu polskich artystów”.

Prace Zbigniewa Rybczyńskiego wystawiane w salach AdK przy Hanseatenweg w Tiergarten, pokazywane są w zestawieniu z pracami węgierskiego awangardzisty, zmarłego w 1985 roku w tajemniczych okolicznościach Gábora Bódy'ego. „Najistotniejsze w tym projekcie jest pokazanie wewnętrznego napięcia, którym żywi się obecnie polska sztuka i kultura osadzona pomiędzy nawiązaniem do jeszcze wcześniejszych tradycji, do polskiej i europejskiej historii. I zderzenie tego z bardzo, bardzo radykalnym i współczesnym podejściem do kultury i sztuki”, powiedział DW dyrektor Instytutu Polskiego Tomasz Dąbrowski.

Radykalne są prace Mirosława Bałki prezentowane na wystawie „Fragment” w siedzibie AdK przy Placu Paryskim. W cieniu Bramy Brandenburskiej Mirosław Bałka, członek AdK od 2010 roku, pokazuje między innymi instalacje wideo z cyklu „Winterreise”, nakręcone podczas zimowej podróży artysty do Brzezinki. W rozmowie z DW Mirosław Bałka przyznał, że wybór prac był bardzo trudny, wynikł z charakteru miejsca. W efekcie „Auschwitz puka do Bramy Brandenburskiej”. Symbolika trudna w odbiorze, która może wywołać irytacje. Tak stało się w przypadku pracy Artura Żmijewskiego, filmu krótkometrażowego "Berek", po jego krytyce w księdze gości, zdjętego w tych dniach z pokazywanej też w Berlinie wystawy "Obok. Polska i Niemcy. 1000 lat historii w sztuce". "Decyzja należy do gospodarzy wystawy", skomentował krótko Mirosław Bałka.

Pozycje i spotkania

Przy okazji projektu Instytut Polski i AdK przy współpracy z Instytutem Goethego wydały niemieckojęzyczną publikację z cyklu „Pozycje”: „Współcześni artyści z Polski”. Zbiór esejów i rozmów z artystami, przede wszystkim pokolenia lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, reprezentującymi sztukę wizualną, teatr, muzykę, film i literaturę. Obszerna, interesująca publikacja jest wglądem w polską scenę artystyczną i jej potencjał, jednocześnie jest wglądem w najnowszą historię Polski.

Podobnie jak „Pozycje” mogą pozwolić odbiorcy lepiej poznać i zrozumieć Polskę, na pewno pomogą mu w tym też imprezy towarzyszące projektowi „Zmianaperspektywy”. Spotkanie z muzyką otworzył koncert European Workshop for Contemporary Music. Zespół powstały w 2003 roku ze współpracy Niemieckiej Rady Muzycznej i Warszawskiej Jesieni zagrał w Berlinie utwory młodych polskich kompozytorów: Dariusza Przybylskiego, Jagody Szmytki i Agaty Zubel. Spotkania z teatrem, których mottem jest „pamięć kulturowa”, będą się odbywały w ramach „slamu teatralnego”. Polsko-niemieckiemu dialogowi literacki towarzyszy myśl Czesława Miłosza „Rodzinna Europa”, a zaproszeni zostali do niego między innymi Paweł Huelle, Stefan Chwin, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Wojciech Kuczok, Dorota Masłowska. Gościem filmowych spotkań będzie Andrzej Wajda w rozmowie z Wimem Wendersem.

Wszystko to w czasie, w którym polska kultura i sztuka jest bardzo wyraźnie obecna w Berlinie, na co dzień, i z racji polskiej prezydencji, 20-lecia polsko-niemieckiego traktatu i 20 lecia partnerstwa miast Berlin-Warszawa. Konkurencja jest ogromna, przyznaje w rozmowie z DW dyrektor Instytutu Polskiego Tomasz Dąbrowski: „Ale myślę, że stawiając na jakość, bo program jest bardzo szeroki i jakościowo bardzo dobrze przygotowany, i jakby przesiany przez sito oczekiwań publiczności niemieckiej i oczekiwań członków AdK, dlatego nie myślę, żebyśmy mieli problem z dotarciem do szerokiej publiczności”.

Elżbieta Stasik

red. odp.: Bartosz Dudek