Karol Marks. Myśliciel, który wyprzedził swą epokę
10 lutego 2022
1. Żona jako pierwszy krytyk
Bez niej Karol Marks nie osiągnąłby tak wiele. Jenny Marks (1814-1881), z domu Johanna Bertha Julie Jenny von Westphalen, była dziennikarką, a także pierwsza krytyczną czytelniczką prac Karola Marksa. Dyskutowała zarówno z nim, jak i z publicystą i filozofem Fryderykiem Engelsem oraz uczestniczyła w pracach nad „Manifestem Partii Komunistycznej”. W jedynym zachowanym rękopisie manifestu pierwsze wiersze zostały napisane przez nią.
Jako dziennikarka pisała teksty o rewolucji marcowej w Niemczech i krytyki sztuk Williama Shakespeare'a dla renomowanej gazety „Frankfurter Zeitung”, a poza tym negocjowała z wydawcami i znała kilka języków obcych – lepiej niż jej mąż. Fryderyk Engels określił ją i jej męża „wysoko uzdolnionymi istotami”, a po śmierci Jenny powiedział, że będzie gorzko brakować „jej odważnej i mądrej rady”.
2. Pomógł wprowadzić ośmiogodzinny dzień pracy
W 1866 roku Karol Marks i Fryderyk Engels starali się, by ośmiogodzinny dzień pracy stał się oficjalnym żądaniem Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników. Już na początku XIX wieku Walijczyk Robert Owen rozpowszechnił hasło, które wygrawerowane jest także na zegarku kieszonkowym, znajdującym się na wystawie: „Osiem godzin pracy, osiem godzin snu i osiem godzin czasu wolnego i wypoczynku”.
W Wielkiej Brytanii ośmiogodzinny dzień pracy dla zatrudnionych nigdy nie został ustawowo zagwarantowany. Z kolei w Kanadzie jest on wypisany do ustawy od 1899 roku, we Francji – od 1919 roku, a w USA od 1938 roku. Także w Niemczech wprowadzono ośmiogodzinny dzień pracy ustawowo, po raz pierwszy w 1918 roku, ale potem ustawa znów została rozwodniona. Dziś w niektórych europejskich krajach testuje się sześciogodzinny dzień pracy.
3. Marks jako ikona współczesnego ruchu Occupy
17 września 2011 roku pod hasłem „Occupy Wall Street” demonstranci zablokowali Zuccotti Park w nowojorskiej dzielnicy banków. Protestowali przeciwko systemowi gospodarczemu, w którym nieliczni są coraz bogatsi, a ogromna większość coraz uboższa i żądali ostrzejszych kontroli sektora bankowego i finansowego przez politykę.
Wkrótce ruch Occupy rozszerzył się na inne kraje świata. Na sztandary wzięto portret Marksa, i – opatrując jego wizerunek chwytliwym sloganem: „Mówiłem wam przecież, że mam rację w sprawie kapitalizmu” – nadano mu status współczesnej ikony. Bowiem szczególnie od czasu kryzysu bankowego dzieła Marksa znów cieszą się zainteresowaniem na całym świecie. Wciąż uchodzi za jednego z najważniejszych krytyków kapitalizmu.
Jego dziedzictwo nie jest jednoznaczne. Socjalistyczne dyktatury, jak ZSRR albo NRD posługiwały się Karolem Marksem, by usprawiedliwić bezprawie. Także jego stosunek do żydowskich współobywateli budzi kontrowersje. Praca pt. „W kwestii żydowskiej” (opublikowana po raz pierwszy w 1844 roku) została wykorzystana do celów antysemickiej propagandy, na przykład przez Partię Komunistyczną w Niemczech w latach 20. ubiegłego wieku.
4. Badania na najwyższym poziomie i inspiracja po dziś dzień
Wielu naukowców na całym świecie po dziś dzień sięga po pisma ekonomisty Karola Marksa. Opublikowaną w 2013 roku książką „Kapitał w XXI wieku” francuski ekonomista Thomas Piketty bezpośrednio nawiązuje do studium „Kapitał” Karola Marksa z 1867 roku.
Piketty opiera się na analizach Marksa i dochodzi do wniosku, że od połowy XX wieku w krajach uprzemysłowionych coraz mniej ludzi posiada coraz większy majątek. Wzrost nierówności jest częścią kapitalizmu i zagraża demokracji, stwierdza. Jego książka wywołała na całym świecie debaty o przyszłości kapitalizmu.
Pierwsze oryginalne wydanie „Kapitału”, pochodzące ze zbiorów Marksa i noszące jego odręczne notatki jest od 2013 roku jest zaliczone do Światowego Dziedzictwa Dokumentacyjnego UNESCO. Wpisanie dzieła na listę było efektem zabiegów rządów Holandii i Niemiec.
5. Marks jako obywatel świata
Karol Marks nie tylko wywarł wpływ na debaty polityczne w wielu krajach, jak Francja, wielka Brytania, USA, Indie czy Rosja, ale też żył w niektórych z nich. Kilkakrotnie był wydalany z kraju z powodu niepokojów społecznych. Wizjoner „rewolucji proletariackiej” spędził prawie całe swoje życie jako bezpaństwowiec na uchodźctwie. Po ślubie udał się z Jenny Marx do Paryża. Tam rozpoczął współpracę z Fryderykiem Engelsem, synem zamożnego przemysłowca. Gdy rząd Prus zażądał jego deportacji, Jenny i Karol Marks przenieśli się do Brukseli, a za nimi ruszył Engels. Tam zaczęli pracę nad pismem programowym, tworząc Manifest Komunistyczny. Kończy się słynnym dziś apelem: „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”.
Także z Belgii państwo Marks zostali wyrzuceni i w końcu w 1849 roku znaleźli schronienie w Londynie, gdzie spędzili resztę życia. Jenny zmarła 2 grudnia 1881 roku, a Karol 14 marca 1883 roku. Prawie 140 lat później jego dzieło sprzedaje się najlepiej od dawna.
Wystawę pt. „Karol Makrs i kapitalizm” w Niemieckim Muzeum Historycznym w Berlinie oglądać można od 10 lutego do 21 sierpnia 2022 roku.