Alışveriş merkezlerinin tarihine yolculuk

Nüfus yoğunluğu bakımından dünyanın önde gelen metropolleri arasında yer alan İstanbul, tarihi çarşılarıyla ünlü. İmparatorluklara başkentlik yapan İstanbul son yıllarda arka arkaya açılan alışveriş merkezleriyle de gündemden düşmüyor. Mimar Emre Arolat ve Murat Tabanlıoğlu tarafından tasarlanan Zorlu Center da İstanbul’daki sayısız AVM’den biri.

Minnesota eyaletinde 1956 yılında açılan Southdale Center dünyanın ilk alışveriş merkezi sayılıyor. Bina Avusturyalı mimar Victor Gruen tarafından tasarlandı. Otomobil odaklı Amerikan kültüründen nefret eden mimar, insanların kendi çevrelerinden çıkarak birbirleriyle iletişim kurabilecekleri merkezler yaratmak istemiş.

İlk AVM'yi tasarlayan mimar Victor Gruen, yarattığı konseptin Avrupa’ya uygun olmadığına inanıyordu. Avrupa için gereksiz olduğunu düşündüğü AVM'lerin eski kıtaya taşınması onda hayal kırıklığı yarattı. Fotoğrafta, mimarın memleketi Viyana’daki bir AVM görünüyor. Almanya’da Amerikan tarzındaki ilk alışveriş merkezi, Frankfurt’taki Main Taunus Merkezi.

Almanya’nın Braunschweig kentindeki bir alışveriş merkezi projesi büyük tartışma koparttı. İkinci Dünya Savaşı’nda oldukça hasar gören Braunschweig Şatosu 1960 yılında tümüyle yıkıldı. Şatonun dış cephesi 2005-2007 yılları arasında mimar Grazioli ve Muthesius tarafından yeniden inşa edildi. Tarihi binanın içine kurulan parlak AVM birçok kişinin tepkisini çekti.

Almanya’daki en büyük alışveriş merkezi Centro. 1994 yılında inşaatına başlanan ve iki yıl sonra tamamlanan Centro eski sanayi kenti Oberhausen’da bulunuyor. Dış cephesi geleneksel ve endüstriyel unsurlar taşıyan bina, postmodern mimarinin örnekleri arasında yer alıyor.

Westfield Horton Plaza, San Diego kent merkezine çekicilik kazandırmak amacıyla 1982-1985 yılları arasında inşa edildi. Mimar Jon Jerde farklı yere konmuş katlar ve parlak renklerle bir “deneyim mimarisi” örneği tasarlamış. AVM’lere normalde dükkanlarda satılan ürünleri görmek için gidilirken burada binanın kendisi başlı başına bir cazibe merkezi.

Ekonomik kriz ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi nedeniyle “ölü AVM’lerin” sayısı son 10 yılda bir hayli arttı. 1975 yılında Ohio’da açılan Rolling Acres Mall da onlardan biri. Bir zamanlar bulunduğu kentin en büyük AVM’si olan bu bina, 2008 yılında kapandı. Fotoğrafçı Seph Lawless çatı pencereleri kimliği belirsiz kişiler tarafından kırılan AVM’yi işte böyle fotoğrafladı.

Venezuela’nın başkenti Caracas’taki bu dev binanın adı El Helicoide de la Roca Tarpeya. Araçla girip alışveriş yapmak için düşünülen binanın inşaatı, bitmesine 1 yıl kala 1960’ta durduruldu. 20 yıl boyunca işlevsiz kalan bina daha sonra işgal edildi. Uzunca bir süre gizli servislerin karargahı olarak hizmet veren bu bina, gecekondu mahallesinin içinde bir cezaevi olarak kullanılıyor.

Münih’te “AVM’lerin Dünyası. Tüketimin Mimarileri” (World of Malls. Architekturen des Konsums) adlı sergi, alışveriş merkezlerini konu alıyor. Modern Resim Müzesi’ndeki (Pinakothek der Moderne) sergi 16 Ekim 2016 tarihine kadar gezilebilir.