Šta dovodi BMW u Mađarsku?
7. avgust 2018.
Mađarski ministar spoljnih poslova Peter Sijatro je ponosno objavio da će, nakon 17 meseci pregovora, BMW otvoriti pogon u Debrecinu. U Mađarskoj su već Mercedes, Audi i Opel, a sada će i minhenski proizvođač automobila uložiti veliki novac: „Godišnje će se u Debrecinu proizvoditi 150.000 automobila, čime će već na početku biti stvoreno preko 1.000 radnih mesta“, hvali se mađarski ministar.
Izgradnja pogona u Debrecinu bi trebalo da počne za godinu dana, a Šandor Rihter iz bečkog Instituta za međunarodne ekonomske studije smatra da je to tek nastavak tradicije: „Baš nemačka automobilska industrija je tamo tražila i pronalazila mogućnosti.“ Po njemu, investitorima je važno da je Mađarska snažno povezana sa Zapadom, da ima stručnu radnu snagu i da uživaju poreske olakšice.
Mađarska ima samo devet odsto poreza za pravna lica, što je najniža stopa u EU, podseća Dirk Velfer iz Nemačko-mađarske industrijske i trgovačke komore. Osim toga, mađarski sindikati su slabi: „2012. godine je u osnovi promenjen Zakon o radu“, kaže nemački stručnjak. Od tada su i propisi „još povoljniji za poslodavce“.
500.000 radnih mesta u Mađarskoj
Sindikati u Mađarskoj čak nisu ni osnovani u svim preduzećima: „Većina sporazuma o platama se dogovora u samim fabrikama i nema tarifnih ugovora kao što ih ima u Nemačkoj. To je takođe prednost za poslodavca“, zaključuje Velfer. BMW objašnjava svoju odluku dobrom prometnom povezanošću Debrecina koji ima i svoj aerodrom, tamošnju kvalifikovanu radnu snagu, ali i postojeću mrežu proizvođača sastavnih delova koji tamo već deluju.
U Mađarskoj, zemlji sa oko deset miliona stanovnika, oko 500 hiljada radnih mesta direktno ili indirektno zavisi od nemačkih kompanija, procenjuje Velfer. Mađarski stručnjaci rado traže posao u tim kompanijama koje obično nude nešto bolje plate nego mađarske. A to koristi i mađarskoj vladi koja kod svakih kritika na njenu politiku ukazuje na dobre ekonomske rezultate: četiri odsto rasta, podjednako niska stopa nezaposlenosti.
„Marljivost Mađara, njihov radni moral i njihova kreativnost ne znaju za granice“, hvali svoju domovinu ministar Sijatro. Ali ti ekonomski uspesi Orbanove vlade imaju i drugu stranu. Vrši se ogromni pritisak na velike koncerne kao što su banke ili trgovački lanci. Austrijski poljoprivrednici su u Mađarskoj otkupili velika zemljišta, ali im je imetak oduzet potezom pera. Pravna nesigurnost je bila velika tema na početku Orbanove vladavine 2010, priznaje i čelnik Nemačko-mađarske komore.
„Ne dirajte naše tajkune“
Ali to se „poslednjih godina stišalo“. Povrh toga, nemački proizvođači automobila stoje pod posebnom zaštitom, smatra Šandor Rihter. Oni se zaobilaze i u propagandnim pohodima ove mađarske vlade protiv „stranaca“, ali im je jasno dato do znanja i glavno pravilo koje moraju da poštuju: ne smeju se uplitati u poslove i interese mađarske vlade i oligarha koje Orban štiti.
„Gde postoji neki mađarski kandidat sa blagoslovom države, tamo se strani investitori smatraju nepoželjnom konkurencijom“, kaže Rihter. Ali to se ne odnosi na automobilsku industriju jer „nema namere da se stvori nekakav mađarski Mercedes ili BMW“, zaključuje bečki ekonomista.
Dugoročno gledano, nemačke kompanije su i u Mađarskoj suočene sa problemom koji će postajati sve veći: odlazak stručne radne snage. Poslednjih godina je na stotine hiljada Mađara napustilo domovinu kako bi radili negde drugde, a prvo odlaze stručnjaci. Takva radna snaga koju će i u Mađarskoj zaposliti nemačke kompanije onda nedostaju u mađarskim.
Neće biti tako dobro
Ako se bolje pogleda, ni poreski sistem u Mađarskoj nije najbolji. „Mađarska nije država sa malim porezima“, upozorava Rihter. Postoji doduše jednaka poreska stopa za prihod građana od 15 odsto, ali to jedino znači da oni koji ionako dobro zarađuju na ovaj način zarađuju odlično. Istovremeno, Mađarska ima jedan od najviših poreza na dodatnu vrednost u EU, čak 27 odsto, što za potrošače život u Mađarskoj čini veoma skupim.
Bečki ekonomista je oprezan i prema hvalospevima mađarske vlade o povoljnim ekonomskim pokazateljima. On zna da manjim kompanijama u Mađarskoj nipošto ne ide tako dobro. Stoga zaključuje da „taj ekonomski rast nije održiv“. Tu je pre svega novac i podrška Evropske unije koja je većinom pre izbora stigla u zemlju, što znači da u sledećih nekoliko godina iz Brisela neće stići mnogo. „U sledećim godinama računam da će u Mađarskoj stopa rasta biti najviše dva odsto“, misli Rihter.
Zapravo, on smatra da Mađarska ima potencijala za mnogo više. „Sa ispravnom ekonomskom politikom, više konkurencije, više transparentnosti i manje korupcije bi Mađarskoj moglo ići mnogo bolje nego što joj ide danas.“