Sistem mi se ne sviđa

Građevinski radovi u poznatoj robnoj kući „Korvin“ (Corvin) u Budimpešti teku punom parom kako bi već na jesen ove godine svoja vrata tu mogao da otvori alternativni kulturni centar „Müvelödesi Szint“. Vlasnik robne kuće iznajmio je tom Centru oko 3.000 kvadratnih metara prostora i to po vrlo povoljnoj ceni. Za mađarsku alternativnu umetničku scenu to je srećna okolnost, s obzirom na to da slobodnog prostora u državnim prostorijama u stvari više i nema. Razlog za to jeste zatvaranje brojnih mesta od strane desno-nacionalne konzervativne uprave Budimpešte, na kojima je ta scena koliko do juče mogla da izlaže svoje radove.

„Kao u nekoj diktaturi“

Među umetnicima koji će se „preseliti“ u novi Centar je i pozorišna rediteljka Julija Barsoni sa svojom trupom „Harmadik Hang“. Iako se raduje novom prostoru, ona ipak ne može da sakrije gorčinu. „Upravo gubimo sve ono što smo izgradili u proteklih 20 godina. Kultura ponovno postaje centralizovana u smislu da vladini činovnici određuju njene pravce. Takvo stanje imali smo pre, dok je još vladala diktatura“, kaže Barsoni.

Njeno mišljenje dele mnogi mađarski umetnici i intelektualci. Otkako su krajem aprila 2010. godine na parlamentarnim izborima osvojili dve trećine glasova, Savez mladih demokrata „Fides“, na čijem čelu se nalazi premijer Mađarske Viktor Orban, počele su da se događaju radikalne promene – kako u drugim sektorima, tako i na području kulture. Mnogi umetnici i intelektualci već su napustili Mađarsku, s obzirom na to da, kako kažu, u takvoj kulturno-političkoj atmosferi, za sebe više ne vide mogućnost opstanka ni perspektivu.

Ponovno oživljeni nacionalizam

Osim sa svojim, domaćim umetnicima, vlada Viktora Orbana ne postupa mnogo bolje ni sa onim međunarodnim. Početkom 2011. godine, na primer, mediji bliski vladi pokrenuli su kampanju (koja je trajala nedeljama) uperenu protiv pijaniste Andraša Šifa. On je nedugo pre toga izrazio svoju bojazan u pogledu sve većeg antisemitizma i desnog radikalizma u Mađarskoj. Nakon te kampanje, usledile su slične. Na udaru su se našle grupe poznatih književnika, liberalnih filozofa, istoričara, naučnika; između ostalih Agnes Heler i Akos Kertes.

Međutim, napadi na umetnike i naučnike nisu u stvari ono najgore na čemu „radi“ Orbanova vlada. Njegova stranka zastupa i sprovodi i svoj sopstveni kulturno-politički program u stilu „Mađarska iznad svih drugih“. Propagira se narodni nacionalizam i to i van granica zemlje; to posebno važi za Rumuniju, Slovačku i Srbiju, zemlje u kojima živi veliki broj Mađara.

Novi mađarski Ustav koji je stupio na snagu početkom ove godine, obavezuje sve Mađare (u zemlji, ali i van nje) na „čuvanje jedinstvenog mađarskog jezika i nacionalne kulture“. Novi zakon o medijima obavezuje i sve novinare koji rade za javne medije da u svojim izvještajima posebno polažu na duhovno i kulturno jedinstvo svih Mađara kao i na podsticanje nacionalne svesti.

Ove promene su vidljive i u odabiru obavezne školske lektire. Na spisku se nalazi čitav niz knjiga desno-radikalnih, antisemitski nastrojenih autora kao što su Jožef Njiro, Albert Vas i Deže Sabo, iako su neki od njih traženi ratni zločinci ili kao takvi čak i osuđeni na smrt, kao npr. u Rumuniji. U isto vreme, uklanjaju se spomenici radikalnih boraca za demokratiju, kao što je primjerice Mihli Karolji, predsednik kratkotrajne mađarske republike ustoličene nakon Prvog svetskog rata.

Pozorišni direktor na udaru najžešće mržnje

Umetnik koji se u Orbanovoj Mađarskoj nalazi na najjačem udaru mržnje desnih konzervativnih radikala jeste direktor mađarskog Nacionalnog pozorišta, Robert Alfeldi. Taj 44-godišnji glumac i reditelj svojim provokantnim postavama predstava, u kojima uvek iznova dovodi u pitanja razne nacionalne simbole, u pozorište je doveo hiljader posetilaca. Istovremeno je međutim i samog sebe „postavio“ na prvo mesto najomraženijih osoba današnje mađarske kulturne scene. Uprkos svim napadima (između ostalih i zbog činjenice da je homoseksualac i da to niti najmanje ne krije), Alfeldi je uvek dobro raspoložen i tvrdi da je u suštini „biti umetnik u Orbanovoj Mađarskoj fanstastično“.

„Uvek se ima o čemu da se priča, ovde nikada ne nedostaju teme, sukobi i problemi. Sve to može da se obradi u pozorištu. Ja se ničega ne bojim. Nipošto ne želim da postanem junak ili žrtva. Volim svoje prijatelje i svog psa, mađarsku umetnost i ovu zemlju. Ja ne nameravam nikuda da odem, neka odu oni koji me vređaju!“, poručuje Robert Alfeldi.

Drugačija Mađarska

Uprkos svemu, u Mađarskoj još uvek postoji itekako živa i aktivna scena građansko društvenih strujanja koja se sastoji od boraca za poštovanje ljudskih prava, sindikata, vanparlamentarnih političkih aktivista, angažovanih umetnika. Njihov osnovni cilj jeste stvaranje i očuvanje demokratije i građanske kontrole u Mađarskoj.

Jedna od najvećih i do sada najuspešnijih kampanja tih udruženja bila je ona pod nazivom „Sistem mi se ne sviđa“. Grupa političkih aktivista, muzičara i drugih umetnika organizovala je velike proteste na mađarski nacionalni praznik 23. oktobra i snimila video-film i pesmu pod istim naslovom. Video je postavljen i na internet, a za samo nekoliko dana, videlo ga je više od 900.000 ljudi.

Autori: Keno Versek / Željka Telišman
Odgovorni urednik: Ivan Đerković