Povratak religije na filmsko platno

Na nedavnom Filmskom festivalu u Berlinu, mogao se steći utisak da je religija ponovo top-tema kojom se bave svetski režiseri. Na Berlinalu je "servirano" više filmova sa religijskom pozadinom. Pogledamo li spisak filmova koji se ovih dana mogu pogledati u nemačkim bioskopima, odmah u oko upada jedna stvar. Niz filmova se manje ili više intenzivno bave crkvom, religijom i verom.

"Časna sestra"

Francuski film "Časna sestra" nastao je na osnovu štiva Denisa Diderota, govori o problemima jedne mlade časne sestre u provincijskom samostanu. I radnja filma "Camille Claudel 1915" ograničava se isključivo na samostan, koji je postao poslednje utočište vajarke Kamile Klaudel. Poljski film režiserke Malgorzate Szumovske "U ime..." opisuje duševne jade jednog mladog sveštenika, kojeg seksualno privlače muškarci. U nemačkim bioskopima upravo se prikazuje i novi film Austrijanca Ulriha Zajdla. Sam naslov film otkriva o čemu se radi: "Raj: vera" (fotografija sa početka teksta).

Da li je reč o novom trendu? Traži li svetska kinematografija u vremenima duhovne dezorijentacije spas u religioznim temama? Upadljivo je koliko se trenutno puno filmova bavi religijom, ali trebalo bi podsetiti da su u dosadašnjoj istoriji sedme umetnosti mnogi filmovi te vrste, pronašli put do biskopskih dvorana. Setimo se braće Limijer, koji su 1895. godine u Francuskoj filmsko platno izmislili. I oni su snimali film o Isusu Hristu. Holivud se od svojih ranih dana bavio filmovima na temelju priča iz Biblije, i ta forma je u 50-im godinama prošlog veka beležila velike uspehe. Praktično nema poznatijeg režisera u istoriji filma, koji se barem jednom u svojoj karijeri nije pozabavio ovom temom.

Religija na filmu

"Film se uvek iznova bavilo društveno relevantnim temama, a jedna od najrelevantnijih tema jeste naravno religija", kaže glavni urednik nemačkog katoličkog stručnog magazina "Film-Dienst", Horst-Peter Kol. "Pojedini režiseri su se uhvatili ove teme i plod toga su bili neki zaista veliki filmski uspesi."

Pri tome se išlo u širinu. Peter Hazenberg je zadužen za film i medijsko-političke teme pri Nemačkoj biskupskoj konferenciji, on podseća: "Bilo je pokušaja prikazivanja uzornih verskih figura, bilo je filmova o problemima koje vernici imaju s obzirom na život koji vode, pa sve do filmova u kojima se na komičan način tematizovala vera."

Bilo je i žestokih diskusija oko mnogih filmova, koji su se bavili religijom. Najveće kontroverze nisu izazivala dela sa relativno "plitkim" religioznim porukama: "Najzanimljivije filmove religioznog sadržaja u istoriji filma napravili su ljudi koji su se kritički odnosili prema njoj: Ingmar Bergman ili Luis Bunuel, na primer", kaže Hazenberg.

Ne samo hrišćanstvo

"Crkva se oduvek bavila filmom i zapravo to tako intenzivno ne praktikuje nijedna druga društvena grupacija", naglašava Hazenberg. U središtu zanimanja konfesionalne filmske publicistike nisu samo hrišćanske teme: "Film se oslobodilo ograničenja na hrišćansko-zapadni kulturni krug, bavi se religioznim elementima iz najrazličitijih tradicija", piše u svom tekstu za magazin epd Film Karsten Visarius, šef Filmsko-kulturnog centra Evangeličke crkve u Nemačkoj.

Ali šta je uopšte „religijski film“? Film u kojem su glavni glumci sveštenici i časne sestre? Film u kojem se radnja vrti oko verskih ratova i crkvenih kriza? Ne. Hazenberg upire prst na brojna dela, koja se površno bave temama kao što su potraga za smislom života ili transcedencijom.

"Postoje filmovi u kojima se govori o izbavljenju, o krivci i oproštaju, o smislu života, o odnosu prema smrti, o umiranju, o drugom svetu." Ali i filmovi koji se ne bave eksplicitno verskim sadržajima, filmovi koji uopšte ne zadiru u područje konfesionalnih veza, ali filmovi u kojima se vidi uticaj pokreta koji traže smisao.

Smisao života

To vredi i za velike holivudske produkcije i fantastiku poput "Matrixa" i "Gospodara prstenova". Ali i holivudske katastrofe u kojima se svet na velikom platnu pretvara u prah i pepeo. "Apokaliptični scenariji su najvidljiviji tragovi religijskog nasleđa u današnjem bioskopu", tvrdi Karsten Visarius. Horst-Peter Kol uveren je da religija kao tema koja je trenutno prisutna u bioskopima, ima puno veze sa potragom za smislom života, pomaže u orijentaciji, postavlja pitanja o odnosima sa bližnjima: "To često ima spiritualne dimenzije. To je prisutno u svim mističnim pričama. Sve mitologije imaju vezu sa religijom."

Aktuelni filmovi sa religijskom tematikom samo su nove "karike" u beskonačnom lancu dela sa religijskim temama, koje filmsku istoriju prate od samih početaka. Istovremeno ti filmovi su dokaz aktivnog suočavanja filmskih radnika s velikim pitanjima našeg vremena. Ponekad je u središtu zbivanja i izravni "sukob" sa Crkvom i crkvenim institucijama. "U tim se filmovima uglavnom prikazuje probleme koji odslikavale ono o čemu se diskutuje i u Crkvi", zaključuje Hazenberg.

Autor: Johen Kirten / Srećko Matić

Odg. urednik: Jakov Leon