Казна без вина

Пред десетина години разговарав со една мајка чии синови биле убиени во Сребреница. Гробот не им се знае. Тогаш всушност требаше да го преведувам она што таа ѝ го кажуваше на една германска политичарка. Неколку минути едноставно застанав. Жената ми зборуваше само мене, обраќајќи ми се со „сине“. Сакаше некој да ја слушне. Уште тогаш, десетина години по злосторството, нејзината скаменетост во моментот кога ѝ ги одведуваат синовите, беше целосно нестварна - и за етничката заедница од која потекнува, но и на сограѓаните во времето на транзицијата. За неа војната не беше завршена. Таа не ги исплака своите деца до крај.

Можеби успеав навистина да ја слушнам таа страшна приказна, затоа што и мојата мајка е воено сираче. По Втората светска војна на нејзините родители во Чуприја не им се знаел гробот. Таа сега има 85 години. Неколку фотографии и предмети останати од разурнатиот родителски дом, исчезнаа во новата војна во Босна во почетокот на деведесетите. И единството што ѝ остана е сеќавањето на мајчините очи. Сини како Јадран.

Можеби побелената жена во Сребреница ми ја раскажуваше својата приказна само мене затоа што сфати дека сум во состојба да ја слушнам во време кога срцата се стврднуваа, а ушите, затнати со секојдневните грижи, остануваа глуви.
Ја слушнав, како што ја слушнав својата мајка. Како што ја слушнав жената во Приштина на која ѝ го одвеле маж ѝ, и до денес не му се знае гробот. Како што ги слушнав роднините на исчезнатите кои во архивите на ЈНА се обидуваат да дознаат што се случувало со нивните најблиски во Вуковар.

„Нашата“ и „нивната“ жртва

Ништо не политизирам. Ја отфрлам логиката според која „нашата“ жртва вреди повеќе од „нивната“. Бидејќи навистина слушам што ни порачуваат сите тие несреќни луѓе за кои времето е запрено во моментот кој, развлечен во вечност, секој ден одново ги растргнува. Како боговите да им ја одредиле казната наменета за Прометеј - орелот наречен Војна да им ја клука утробата додека се забиени на карпата на сопствената болка.

Научив по нешто слушајќи за болката на семејствата на исчезнатите. Луѓето без гроб не се ни живи ни мртви. Тоа е голем товар за оние кои останале по нив. Тие, опкружени со тишина, го носат низ новиот милениум. Тие се казнети без вина.

Во истовреме, повеќето директни сторители на злосторствата кои во текот на војните работеа на „исчезнувањето“ на луѓето- се на слобода. Некои ѝ се посветија на политиката. Некои на ситниот и крупен бизнис. Добри соседи, семејни луѓе. Казнувањето на сите сторители би донело повеќе правда, но само гробот за секој убиен човек би им дал на преживеаните шанса како-така да се помират со загубата.

Тоа е светот кој се издигна на урнатините на Југославија. Свет во кој некои луѓе сѐ уште немаат место на кое можат да ги оплакуваат своите мртви.
Иако не сум голем љубител на разните „меѓународни“ денови, предлагам денеска барем за миг солидарно да помислиме на оние на кои сеќавањето им е претворено во мачно исчекување.