کمبود معلم در آلمان و دلایل آن

در بحثی که هم اکنون در جامعه‌ی آلمان در جریان است، دلایلی گوناگون برای مشکل کمبود معلم در این کشور مطرح می‌شود:

- شغل معلمی در آلمان چندان مورد احترام و در نظر بسیاری از افراد جذاب نیست،

- سن میانگین بسیاری از معلمان بسیار بالاست،

- در عرصه‌ی برنامه‌ریزی‌های دولت کمبودهایی وجود دارد،

- بسیاری از معلمان حین تحصیل خود تجربه‌ی کاری کسب نمی‌کنند.

از این رو وزیر آموزش و پرورش آلمان، آنِتِه شوان، از شرکت‌های آلمانی درخواست کرده است که گهگاه فیزیکدانان، مهندسان و ریاضیدانان خود را در اختیار مدارس بگذارند. هم‌هنگام نتایج تحقیقی منتشر شده است که نشان می‌دهد بیشتر فارغ‌التحصیلانی از مدارس آلمان خواهان تحصیل در رشته‌ی تربیت معلم هستند که نمره‌ی امتحان نهایی‌شان در مدرسه بد بوده است.

مارکوس هالت که معلم فیزیک است، چند سال پیش از بخش صنعت بیرون آمد و به عنوان معلم مشغول کار شد. وی در این مورد می‌گوید: «من این شغل را از سر علاقه انتخاب کردم و می‌دانم که تصمیم‌ام درست بوده است. اما دوست دارم به آنچه به من قول داده بودند، عمل کنند. مایل نیستم این مدرسه و شهر را ترک کنم و به ایالتی دیگر بروم.»

کاری که مارکوس هالت کرده، درست چیزی است که وزیر آموزش و پرورش آلمان می‌خواهد. در آلمان سال‌هاست بخصوص در رشته‌های فیزیک، شیمی و ریاضیات کمبود معلم وجود دارد.

میانگین سن معلمان آلمانی بالاست. در چند سال آینده حدود یک سوم معلمان آلمانی بازنشسته خواهند شد. هم اکنون به جای هر ۱۰۰ معلمی که بازنشسته می‌شود، تنها ۶۰ تا ۷۰ معلم جدید را استخدام می‌کنند. روشن نیست که چه تعداد معلم در آلمان کم است.

پژوهشگر آلمانی کلاوس کلم سال‌هاست در این باره تحقیق می‌کند. طبق برآورد او آلمان سالانه به ۲۲ هزار معلم جدید نیاز دارد. اما به گفته‌ی کلم، در بازار کار معلمان بی‌برنامگی و هرج و مرج حاکم است.

تصویر شغل معلمی در جامعه‌ی آلمان

اما چرا در سال‌های اخیر استقبال چندانی از شغل معلمی در آلمان وجود نداشته است؟ چرا معلمی اعتبار خود را از دست داده است؟ پس از انتشار نتایج پژوهش “پیزا“ که در آن سطح آموزشی چندین کشور با هم مقایسه شده است، معلمان را برای سطح نسبتا پایین آموزشی در آلمان مقصر دانستند. در ضمن به آنها به چشم تنبل نگاه می‌کنند، چون بیشتر آنان بعدازظهرها کلاس ندارند و شش هفته هم در فصل تابستان تعطیل هستند. کلاوس کلم می‌گوید: «افراد انگیزه‌های گوناگونی برای معلم شدن دارند. کسانی هستند که به معلمی روی می‌آورند، چون کاری است که می‌توان نیمه‌وقت انجام داد و این به برنامه‌ریزی برخی افراد می‌خورد که می‌خواهند برای خود خانواده‌ای تشکیل دهند. کسانی هم هستند که واقعا کار با کودکان را دوست دارند و انگیزه‌شان تربیت کودک است. دانشجویانی را هم در رشته‌ی تربیت معلم می‌توان دید که اصلا تاب تحمل بچه‌ها را ندارند، کسانی که نتوانسته‌اند مثلا استخدام بانک بشوند و به خودشان گفته‌اند عیب ندارد، می‌روم معلم می‌شوم.»

افزون بر این، برخی از معلمان فشار زیادی را تحمل می‌کنند و حتی به حدی می‌رسند که دیگر نمی‌توانند به کار ادامه دهند. به ندرت معلمی در آلمان یافت می‌شود که بتواند تا وقت بازنشستگی به کارش ادامه دهد.

نتایج پژوهش در مورد دانشجویان رشته‌ی معلمی

قضاوت‌های منفی‌ای که در مورد شغل معلمی وجود دارد، کاملا اشتباه نیستند. پژوهشی که بتازگی در آلمان منتشر شده، نشان می‌دهد که تقریبا هر کس که دراین کشور از مدرسه فارغ‌التحصیل شود، می‌تواند به تحصیل در رشته‌ی تربیت معلم بپردازد. به‌ندرت فارغ‌التحصیلان دارای کارنامه‌های خوب به این شغل روی می‌آورند. به گفته‌ی لودگر ووسمان، نویسنده‌ی پژوهش یاد شده، فارغ‌التحصیلانی که نمرات بهتری دارند، به طور معمول در رشته‌های اقتصاد، حقوق و پزشکی تحصیل می‌کنند. ووسمان می‌افزاید که تنها دبیران هستند که متوسط نمرات کارنامه‌ی مدرسه‌شان در حدود نمرات دیگر فارغ‌التحصیلان مدارس است.

به عقیده‌ی ووسمان، در آلمان برای بسیاری از کسانی که واقعا دوست دارند در شغل خود بازده بالایی داشته باشند و ثمره‌ی آن را نیز ببینند، شغل معلمی جذابیتی ندارد، از جمله به خاطر اینکه امکان پیشرفت در این شغل موجود نیست، اگر چه قرار است به زودی این وضع در چند ایالت آلمان تغییر کند.

منزلت معلمان در برخی دیگر کشورهای اروپایی

منزلت معلمان در کشورهایی چون انگلیس و کانادا بسیار بالاتر است. در این کشورها حتی مهندسان وکارمندان عالی‌رتبه‌ی بانک و دیگر صاحبان مشاغل پردرآمد را می‌توان گاه به عنوان معلم سر کلاس درس یافت. در فنلاند که طبق پژوهش مقایسه‌ای “پیزا“ بهترین سطح آموزشی را داراست، تنها کسانی می‌توانند رشته‌ی معلمی را تحصیل کنند که بهترین نمرات را در مدرسه کسب کرده باشند. ورود به این رشته در فنلاند بسیار سخت است و حقوق معلمان نسبت به کار و تحصیل‌شان خوب نیست. با این حال بسیاری درخواست ورود به این رشته را می‌کنند. اما آلمانی‌ها در حال حاضر جای انتخاب زیادی ندارند. مسئله‌ی کمبود معلم در این کشور بسیار جدی است.

به عقیده‌ی کارشناسان آموزشی، راه حلی که وزیر آموزش و پرورش آلمان پیشنهاد می‌کند، در این مورد که برای نمونه مهندسان در مدارس تدریس کنند، می‌تواند در کوتاه‌مدت مشکل کمبود معلم را تا حدی رفع کند. اما برای درازمدت راهی به جز برنامه‌ریزی صحیح وجود ندارد. منتقدان می‌گویند که به کار گماشتن مهندسان در مدارس دربرگیرنده‌ی مشکلی دیگر است و آن اینکه این افراد به عنوان “معلم“ آموزش ندیده‌اند.