رقابت‌های منطقه‌ای جدید در زمینه‌ی انرژی
۱۳۸۷ آذر ۵, سه‌شنبه
ترکیه، هند و اسرائیل قصد دارند با ایجاد خط لوله، انتقال نفت و گاز از آسیای مرکزی، دریای خزر و عراق را بهبود بخشند. این خط لوله در اعماق دریای مدیترانه ایجاد خواهد شد و بندر نفتی جیحان ترکیه را به بندر اشکلون اسرائیل در سوی دیگر دریای مدیترانه وصل خواهد کرد. نفت این لوله سپس از طریق خط لوله‌ی دیگری، از بندر اشکلون به بندر عیلات اسرائیل در دریای سرخ انتقال خواهد یافت و نهایتاَ با کشتی‌های نفتکش به هند خواهد رسید. خبر احداث این خط لوله را روزنامه‌های هند به نقل از حلمی گولر، وزیر انرژی ترکیه انتشار داده‌اند. گولر همراه با رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه برای یک سفر ۶ روزه در هند به سر می‌برد.
نخست وزیر ترکیه نیز در دیدار از بنگلور، شهربزرگ جنوب هند، در دیدار با رهبران اقتصادی این منطقه ساختن خط لوله‌ی یادشده را مورد تاکید قرار داد.
انگیزه‌ها و تلاش‌های ترکیه
ترکیه به شدت در پی آن است که نقش خود را به عنوان گذرگاه عمده‌ی انتقال نفت و گاز تقویت کند. در هفته‌ی گذشته حلمی گولر در سفر به ایران توافق‌نامه‌ای را با این کشور امضا کرد که به موجب آن ترکیه در استخراج گاز از فازهای ۲۳ و ۲۴ حوزه‌ی پارس جنوبی شریک خواهد شد و در ساخت یک خط لوله‌ی گاز از این منطقه به سوی ترکیه نیز همکاری خواهد کرد. ایران می‌خواهد از طریق این خط لوله که ۱۸۵۰ کیلومتر طول خواهد شد، مستقل از طرح ناباکو، گاز خود را به ترکیه برساند، تا از آنجا به اروپا منتقل شود. طرح ناباکو، مشتمل بر خط لوله‌ای است که گاز آسیای مرکزی و دریای خزر را از طریق ترکیه به اروپا می‌رساند. به رغم آن که بدون گاز ایران بخش بزرگی از ظرفیت این لوله بلااستفاده خواهد ماند، اما مناقشه دیرپای جمهوری اسلامی ایران با آمریکا و از جمله چالش هسته‌ای، سبب شدهاند که واشنگتن با تلاش‌ها و فشارهای سنگین مانع سهیم کردن این کشور در طرح ناباکو شود.
پیش‌بینی می‌شود که هند به رغم بحران اقتصادی کنونی، همچنان به رشد اقتصادی سریع خود ادامه دهد و از این رو نیاز فزاینده‌ای به انرژی پیدا کند. هند تا کنون بی‌علاقه نبوده است که مذاکرات مربوط به «خط لوله‌ی صلح» به نتیجه برسد و گاز ایران از طریق پاکستان به سوی این کشور جریان یابد. اما مناقشه دیرپا با پاکستان بر سر کشمیر، قیمت پیشنهادی ایران برای گاز خود و نیز فشارهای واشنگتن بر دهلی نو مانع از آن بوده‌اند که مذاکرات یادشده فرجام موفقیت‌آمیزی پیدا کنند. این گزینه که یک خط لوله، گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان و پاکستان به هند برساند نیز در سال‌های گذشته در دهلی نو مطرح بوده است. ولی هم ادامه‌ی بی‌ثباتی در افغانستان و هم پیش نرفتن مذاکرات صلح میان هند با پاکستان سبب شدهاند که این گزینه نیز جنبه عملی پیدا نکند. به این ترتیب اینک مذاکره بر روی گزینه‌ی سوم، یعنی انتقال نفت آسیای مرکزی و دریای خزر به هند از طریق ترکیه، دریای مدیترانه و اسرائیل در دستور کار قرار گرفته است.
نگرانی‌های ایران
به گفته وزیر انرژی ترکیه، گزینه‌ی یادشده پروژه‌ی آسانی نیست. ظرف یک ماه آینده ملاقاتی میان نمایندگان هند و اسرائیل و ترکیه انجام خواهد شد.
به گزارش منابع ترک، روسیه و اسرائیل نیز علاقه‌مند به مشارکت در خط لوله‌ی جیحان به عیلات هستند. جیحان در سال‌های اخیر پایانه‌ی نفتی خط لوله باکو – تفلیس – جیحان بوده است که نفت آذربایجان را از طریق گرجستان به ترکیه منتقل می‌کند تا از آنجا در کشتی به سوی کشورهای خریدار روانه شود.
قزاقستان، کشوری که در آسیای مرکزی منابع نفت قابل توجهی دارد به طور اصولی موافقت کرده است که نفت خود را بدون استفاده از مسیر روسیه به بازارهای غرب صادر کند. بنا به توافقی که اواسط ماه جاری (نوامبر) میان این کشور و آذربایجان به عمل آمد نفت کازاخستان با کشتی از طریق دریای خزر به باکو حمل خواهد شد تا از آنجا با استفاده از خط لوله‌ی باکو – تفلیس – جیحان به سواحل دریای مدیترانه انتقال یابد.
در صورتی که پروژه‌ی نفتی ترکیه، اسرائیل و هند جنبه‌ی عملی به خود بگیرد، اجرای طرح خط لوله‌ی صلح که قرار بود گاز ایران را به هند انتقال دهد، بیش از پیش با ابهام مواجه خواهد شد. رسانه‌های ایران از هم اکنون نسبت به پروژه خط لوله‌ی ترکیه، اسرائبل و هند ابراز بدبینی کرده‌اند و آن را بخشی از تلاش احتمالی اسرائیل برای کاهش نقش ایران در معادلات انرژیایی منطقه ارزیابی دانسته‌اند. خبرگزاری مهر به نقل از یک کارشناس مجهول احتمال داده است که تمایل ترکیه برای حضور در پروژه های پارس جنوبی ایران ممکن است در آینده مسائلی را به وجود بیاورد، «زیرا در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات ماه آینده آنکارا، دهلی نو و تل آویو، ترکیه ممکن است بخشی از انرژی صادراتی به رژیم اسرائیل و سپس هند را از پارس جنوبی تامین کند.»