سازهای کوبه ای ایرانی در نمایشگاه جهانی موسیقی
۱۳۸۹ فروردین ۱۲, پنجشنبه۱۲۰ هزار دست اندرکار و کارشناس موسیقی در این نمایشگاه از ۱۵۰۰۰ غرفه دیدن کردند، در ۳۰۰ کنسرت شرکت جستند و شاهد برگزاری ۷۰۰ برنامه ی سخنرانی، بحث و گفتگو و دیدارهای رسمی بودند.
هرچند امسال از تعداد نمایشگران و دیدارکنندگان اندکی کاسته شده بود، اما هنگام گشت در تالارهای پر زرق و برق نمایشگاه، اثری از بحران اقتصادی نمیشد دید. نمایشگران از بیش از صد کشور جهان به فرانکفورت آمده بودند تا تازههای خود را به نمایش بگذارند و تازههای همکارانشان را ببینند و بیازمایند. چنگ الکتریکی، ایبوک های نت و ترانه، و گیتارهای منحصر به فرد، تنها نمونه های کوچکی از این تازه ها بودند.
در این میان حضور نمایشگران و نوازندگان ایرانی برای نخستین بار در نمایشگاه موسیقی، نظر را جلب میکرد. هرچند یکی دو سازساز ایرانی مقیم برونمرز، سالهاست جسته و گریخته سازهای خود را در نمایشگاه فرانکفورت، عرضه میکردند، اما امسال به جز پنج شرکت ایرانی که چهارتای آنها از تهران و اصفهان آمده بودند، شرکت معتبر و مشهور ریمو هم از نوازندگان ایرانی گروه ضربانگ، برای نمایش سازهای کوبهای ساخت خود، دعوت کرده بود تا با اجرای برنامه، آن سازها را به علاقمندان بهتر بشناسانند.
شرکت ریمو بیش از ۵۰ سال است با ارائهی پوستهای مصنوعی که حالتی طبیعی دارند، نام و جای بلند خود را در میان نوازندگان و سازسازان، باز کرده است.
پژمان حدادی نوازنده ی چیره دست سازهای کوبه ای ایرانی که در لوس آنجلس زندگی می کند، ۱۲ سال است با شرکت ریمو همکاری دارد. او در پاسخ این پرسش که چگونه توانسته آقای ریمو بّلی، بنیانگذار و صاحب شرکت را به ساخت سازهای ایرانی، تشویق کند میگوید:
«شرکت ریمو سازهایی با پوستهای مصنوعی از فرهنگهای گوناگون ساخته بود ولی از ساز ایرانی در آن میان، خبری نبود. مجاب کردن شرکت برای ساخت سازهای ایرانی، آسان نبود چون در کاتالوگهای بینالمللی سازها، اثر و نامی از سازهای ایرانی، دیده نمیشد. آقای ریمو هم همین را میگفت و میپرسید چه ضمانتی هست که چنین سازهایی بازار فروش داشته باشند. من البته بیشتر از دیدگاه هنری به حضور سازهامان نگاه میکردم. دوست داشتم در کنار سازهایی مانند تبلای هندی، تنبک و دف هم به علاقه مندان شناسانده و عرضه شود. اولین باری که با آقای ریمو دیدار داشتم، در کتابخانهاش یک تنبک خاتمکاری دیدم. پس خودش هم این ساز را میشناخت، ولی تنبک با قوس و قطر و زوایایی که دارد، گرچه ساده به چشم میخورد اما ساختنش آسان نیست. به این ترتیب، دف و دایره با تکنولوژی بالای ریمو ساخته شده، ولی هنوز به تنبک نتوانستهاند نزدیک شوند».
پژمان حدادی به همراه بهنام و رضا سامانی با همکاری حکیم لودین نوازنده ی کوبه ایی افغانی، هر روز سه بار برنامههایی در غرفه ی بزرگ ریمو در نمایشگاه، اجرا کرد. سامانیها که در نواختن کوبهایهای ایرانی، دست بلندی دارند، با دف نوازی و تنبک نوازی پرتوان، پرسرعت و پردقتشان، بسیاری را به غرفه ی ریمو کشاندند.
به گفتهی رضا سامانی، دفهای ریمو «همان دف خودمان است، با پوست مصنوعی، منتها با کیفیت خیلی بالا. پوستهای مصنوعی ریمو خیلی به پوست طبیعی نزدیکاند. البته طبیعی است با در نظر گرفتن مزد کارگر و کیفیت حرفهای سازها، قیمت آنها نسبت به ایران، بسیار بالا است».
ریمو بلی خود دربارهی انگیزهاش برای ساختن سازهای کوبهای ایرانی میگوید: «این کار را میکنم، چون میدانم علاقهای جهانی برای تبادل ارزش های فرهنگی، وجود دارد. متوجه شدم که بسیاری از مردم به سازهایی که ما سازهای کوبهای قاب شکل یا قابدار میگوییم علاقهمند شدهاند، از جمله دف ایرانی. ایرانیها در شرکت ریمو مشغول کاراند و کسی هم که در کالیفورنیا دف برای ما میسازد، یک ایرانی است. به همین خاطر یک حس نزدیکیای هست. ما کلاً به سازهای کوبهای و به اینکه اینها در جاهای گوناگون جهان چگونه نواخته میشوند، علاقه داریم. در این میان، دف هم نمایندهی ایران است».
ریمو که خودش کوبهاینواز و کارشناس ریتم است، به تنوع ریتمهای ایرانی اشاره میکند و میافزاید: ««ریتمهای ایرانی فوقالعاده است. آرزو داشتم، همهی آن ریتمها را میدانستم و میزدم. من ۸۲ سال دارم، ۷۰ سال است دارم میزنم، پس صلاحیت نظر دادن دارم. اصولاً نه فقط ریتمهای ایرانی که در همه ی جهان، دنبال تحقیق دربارهی ریتمها بودم».
مجید کرمی، سازنده ی سازهای کوبهای مقیم اسپانیا چند سال است از پوستهای شرکت ریمو در سازهایش استفاده میکند و هر سال این سازها را در فرانکفورت به نمایش میگذارد. کرمی دربارهی تازههایش در نمایشگاه امسال میگوید: «تا کنون ۶ ساز تازه را به ثبت رساندهام. سازهای دیگری هم دارم مانند جنبهی افریقایی و تمپوی عربی ، که تغییراتی در آنها دادهام با پوست طبیعی که همه قابلیت کوک شدن دارند. روش کوکشان البته با آنچه تا به حال بوده، فرق میکند. یعنی یا توسط باد کردن یا پیچاندن کوک میشوند. بدین ترتیب این سازها اگر پوستشان افت کند، میشود کوکشان کرد و صدای خوب از آنها درآورد».
شرکت ناژوان هم سازهای کوبه ایش را با پوست های طبیعی و مصنوعی ساخت ایران، عرضه کرده بود. این سازها که به خاطر قابلیت کوک، برای هوای نسبتاً مرطوب اروپا مناسبند، با اینکه هزینه ی کمتری برای خریدار دربردارند، مورد استفاده ی نوازندگان چیرهدست حرفه ای هم قرار گرفته و میگیرند.
علیرضا پیروزنیا دربارهی کوبهایهایش میگوید: «ما به ویژه روی دف و دایرهی آذری کار کردیم که همه کوک میشوند. ما سازهایمان را به نوازندگان حرفهای مانند آقای وحید اسداللهی نشان داده و میدهیم و تا کنون همه تأیید شدهاند».
در کنار سازهای کوبه ای، غرفه های ایرانی ای هم بودند که تار، سه تار، سنتور و حتا گیتار کلاسیک اسپانیایی ساخته و عرضه کرده بودند. آقای دوانی از شرکت دالاهو درباره ی سازهای زهیاش میگوید: «نخستین بار است که شرکت میکنیم. در کشور خودمان، مانند این نمایشگاه، کم چنین چیزی هست. شرکت ما، از سال ۱۳۸۰ کارش را آغاز کرد ولی پس از اینکه امیدمان از پشتیبانی رسمی قطع شد، خصوصی تولید سازهای سّنتی مانند تار، سه تار و تنبور را آغاز کردیم و یک سال هم هست که گیتار کلاسیک میسازیم. تا کنون بیست، بیست وپنج مدل از این سازها ساختهایم. از این کارمان هم استقبال خوبی شده. البته کارهای تکنیکی جدیدی روی سازهای خودمان هم کرده ایم. نوزازندگان به طور کلی با سّنتشکنی مخالفند، برای همین هم ما برخلاف آنچه میخواهیم، نتوانستهایم مثلاً گوشیهای تار را مثل گیتار بسازیم که راحتتر کوک شوند».
گفتنی است که همهی شرکت های ایرانی با هزینهی خود به نمایشگاه فرانکفورت آمده بودند و برای شرکت در نمایشگاه با نارساییهایی هم روبرو بودند، ولی یکپارچه از شرکت در نمایشگاه موسیقی خرسند و خشنود بودند.
نمایشگاه جهانی موسیقی فرانکفورت همه ساله در فصل بهار در فرانکفورت برگزار می شود و مهم ترین محل تماس کارشناسان موسیقی از سراسر جهان است. بیش از صد جایزه ی کوچک و بزرگ در این نمایشگاه به شرکت های تولید و پخش موسیقی، تعلق میگیرد که نشان اعتبار برندگان آنها در میان دست اندرکاران موسیقی است.
با اینکه چندین سال است جهان موسیقی، همپای رشته های دیگر از حضور کامپیوتر و سازهای الکترونیکی موج میزند، در نمایشگاه، سازهای به اصطلاح آکوستیک یا سنتی و تاکنونی هم حضور بسیار گستردهای داشتند و دست کم در چهار روز برگزاری نمایشگاه، همطراز با سازهای الکترونیکی به نمایش درآمدند.
اسکندر آبادی
تحریریه: شیرین جزایری