حکومت جمهوری اسلامی از آغاز تاکنون به‌طور سیستماتیک و هدفمند مانع از آموزش موازین حقوق بشر در کشور شده است، چرا که آگاهی شهروندان ایرانی از حقوق اساسی و بنیادین‌شان را برای بقای خود مضر می‌داند.
در چنین شرایطی، کتاب "حقوق زندانی" که به زبان‌های کردی، ترکی، عربی، بلوچی و فارسی، به‌قلم مهناز پراکند و توسط "بنیاد شیرین عبادی" منتشر شده، می‌خواهد به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مردم ایران، حقوق اساسی شهروندان در دوران بازداشت و زندان را آموزش دهد.
انتشار این کتاب به چهار زبان به جز فارسی، همچنین تلاشی است برای آگاهی‌بخشی به ایرانیانی که فارسی زبان مادری‌شان نیست و شاید فهم متون حقوقی به این زبان برای آنها دشوار باشد.
کتابی علیه بازداشت‌های خودسرانه
با وجود قوانین مصوب در ایران، عملکرد مراجع قضایی و نهادهای امنیتی در طول حیات حکومت جمهوری اسلامی همواره تابع قوانین و دستورات نانوشته‌ای است که ممکن است به خاطر آن و بنا به مصلحت نظام، همواره تمامی یا بخشی از حقوق شهروندی هر فرد ایرانی زیر پا گذاشته شود. از سوی دیگر، به‌دلیل نبود آموزش فراگیر موازین حقوق بشر در ایران، برخی از شهروندان ایرانی حتی از بدیهی‌ترین حقوق خود، به‌ویژه در زمان بازداشت و زندان، بی‌اطلاع هستند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
شیرین عبادی، حقوقدان و برنده جایزه نوبل صلح، "آموزش حقوق بشر و به‌ویژه آگاه ساختن عموم شهروندان ایرانی از حقوق اساسی خود" را از جمله اهداف اصلی انتشار کتاب "حقوق زندانی" می‌داند و در این زمینه می‌گوید: «قوانین جاری در ایران معایب بسیاری دارند. با وجود این، حتی در همین قوانین نیز حقوقی برای مردم لحاظ شده است. نهادهای امنیتی و مراجع قضایی اما در یک روال فراقانونی، نه تنها نکاتی را که در قوانین به نفع مردم است اجرا نمی‌کنند، بلکه در بسیاری از موارد فقط نکاتی که به زیان مردم مصوب شده است را اجرا می‌کنند».
او با بیان اینکه در قانون آئین دادرسی کیفری در ایران حتی برای بازداشت افراد اصولی لحاظ شده است، می‌گوید: «در جریان جنبش مهسا اخبار زیادی درباره اعمال فراقانونی مأموران امنیتی از جمله هجوم شبانه مأموران به منزل شهروندان منتشر شد. حتی بر طبق قوانین فعلی در ایران، مأموران امنیتی حق ندارند بدین شکل برای بازداشت شهروندان اقدام کنند».
به‌گفته خانم عبادی، مردم باید بدانند که به موجب قانون، اگر ماموران حکومتی از حدود وظایف خود خارج شوند، آنها حق دفاع از خود دارند و در چنین شرایطی مردم می‌توانند از خود دفاع کنند.
طبق قوانین کیفری ایران، از جمله در "قانون آئین دادرسی کیفری" همه ضابطین قضایی موظف شده‌اند تا در هنگام اقدام به بازداشت، مدارک شناسایی خود و نیز دستور قضایی را به فردی که قرار است بازداشت شود، نشان دهند.
از سوی دیگر، ماده ۱۳۹ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر داشته: «چنانچه تفتیش و بازرسی با حقوق اشخاص در تزاحم باشد، در صورتی مجاز است که از حقوق آنان مهم‌تر باشد».
همچنین به‌موجب ماده ۱۸۳ از قانون یاد شده «جلب متهم به استثنای موارد ضروری باید در روز انجام شود» و طبق ماده ۱۴۰ از همین قانون، تفتیش و بازرسی منزل "باید در روز به عمل آید" و اگر ورود به منزل افراد به هنگام شب ضروری است، قاضی باید جهات ضرورت را در صورت‌جلسه قید کند.
این در حالی است که گزارش‌های پرشمار منتشرشده از بازداشت شهروندان، به‌ویژه در جریان خیزش سراسری "زن، زندگی، آزادی"، حاکی از نقض مکرر موارد یادشده توسط نهادهای امنیتی و مراجع قضایی است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در مقدمه کتاب "حقوق زندانی" تأکید شده است: «هر شهروند، با آگاهی از حقوق قانونی خود می‌تواند در شرایط اضطراری، تصمیم‌های بهتری برای حفظ منافع و حقوق خود اتخاذ کند».
در این کتاب همچنین با علم به اینکه حکومت ایران در برخورد با برخی از زندانیان، همچون زندانیان سیاسی و عقیدتی، نه‌تنها به قوانین مصوب خود و تعهدات بین‌المللی‌اش عمل نمی‌کند، بلکه آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره را هم به پشتوانه قدرت استبدادی‌اش بی‌دغدغه نقض می‌کند، به قوانین، مقررات و مفاهیمی اشاره شده که به طور معمول هر کسی که مورد اتهام قرار می‌گیرد، نیاز دارد درباره آنها بداند.
کتابی برای همه ایرانیان
طبق آخرین گزارش‌های منتشرشده از سوی منابع حقوق بشری در ایران، روز جمعه، ۲۸ مهرماه سال جاری، صدها تن از شهروندان بلوچ در جریان راهپیمایی اعتراضی در زاهدان بازداشت شدند.
همچنین در طول یک‌سال گذشته و به‌ویژه پس از آغاز خیزش سراسری مردم ایران علیه حکومت جمهوری اسلامی، هزاران نفر از شهروندان از جمله شهروندان کرد، عرب و ترک در سراسر کشور بازداشت شده‌اند.
بیشتر بخوانید: تصویر مجسم بی‌داد در "شیفتگان عشق" مهناز پراکند
شیرین عبادی بازداشت‌های گسترده شهروندان متعلق به‌اتنیک‌های ایرانی، نظیر شهروندان بلوچ را یکی از دلایل اصلی انتشار کتاب "حقوق زندانی" به زبان‌های کردی، بلوچی، ترکی، عربی و فارسی می‌داند و در همین زمینه می‌گوید: «همه اتنیک‌های ایرانی باید به حقوق خود واقف شوند و باید بدانند ماموران امنیتی حق ندارند خودسرانه و فراقانونی با آنها رفتار کنند».
این مدافع حقوق بشر همچنین با اعلام اینکه از این پس کتاب هایی که "بنیاد شیرین عبادی" منتشر خواهد کرد، به‌غیر از زبان فارسی، به پنج زبان اقوام ایرانی منتشر خواهد شد، درباره دلایل اتخاذ چنین رویکردی از سوی این بنیاد می‌گوید: «امیدوارم با این شیوه، همگان دریابند که ایران کشوری است متعلق به همه مردم ایران و هیچ گروهی به تنهایی مالک ایران نیست. همه مردم ایران مالکان ایران هستند و باید در کنار هم بتوانند با آرامش زندگی کنند. انتشار این کتاب گام کوچکی برای ایجاد همبستگی میان همه اتنیک‌ها در ایران خواهد بود».
فعالیت‌های بنیاد شیرین عبادی، از تأسیس تا امروز
بنیاد شیرین عبادی یک موسسه غیرانتفاعی است که در سال ۲۰۰۵ میلادی (۱۳۸۴ شمسی) در آمریکا تأسیس شده و «توانمندسازی کنش‌گران حقوق‌بشر در ایران، نگارش و معرفی کتاب در زمینه آموزش حقوق بشر، شبکه‌سازی و برقراری ارتباط گسترده با فعالان ایرانی و نهادهای بین‌المللی حقوق بشری، آموزش مهارت‌های مورد نیاز برای کنشگری کارآمد و ایمن در ایران» و مواردی از این دست، از جمله فعالیت‌های انجام‌شده از سوی این بنیاد از ابتدا تاکنون بوده است.
به‌گفته شیرین عبادی، این بنیاد در طی یک‌سال اخیر موفق شده است تا در زمینه کمک به شهروندان ایرانی برای دسترسی به اینترنت آزاد خدمات ارزنده‌ای ارائه کند.
این حقوقدان با بیان اینکه انتشار کتاب در این بنیاد فقط به زبان فارسی نیست، بلکه به پنج زبان اتنیکی در ایران منتشر خواهد شد، درباره کتاب‌های بعدی که قرار است در آینده از سوی بنیاد شیرین عبادی ارائه شود، می‌گوید: «یکی از کتاب‌های بعدی که در دست نگارش و تهیه است، درباره حقوق زنان است و همچنین قرار است شرح مختصر و کاربردی‌ای از کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان نوشته شود و در دسترس عموم قرار گیرد».