چرا ما پیر می‌شویم؟

فروپاشی سیستم:

با افزایش سن انسان، عملکرد بسیاری از سیستم‌ها در بدن تضعیف می‌شود. بینایی و مفاصل ما ضعیف‌تر می‌شود و پوست ما نازک‌تر. هرچه که پیرتر می‌شویم، به همان اندازه احتمال بیمار شدن، شکسته شدن استخوان‌ها و مرگ افزایش می‌یابد.

توماس فلات، پروفیسور رشته زیست‌شناسی تکاملی در دانشگاه فرایبورگ به دویچه وله گفت، هرچه که سن ما بیشتر می‌شود، قابلیت باروری ما یعنی توانایی تولید فرزند در طول عمر کاهش می‌یابد. او گفت: «این چیزی است که برای بیشتر ارگانیزم‌ها رخ می‌دهد.»

فلات گفت: «سیر تکامل براساس انتخاب طبیعی تا اندازه زیادی راجع به این است که شما چه تعداد فرزند زنده می‌توانید به دنیا بیاورد. هرچه که فرزندان زنده بیشتری به دنیا بیاورید، به همان اندازه ژن‌های بیشتری انتقال خواهند یافت. قاعده به حداکثر رساندن تولید مثل بر همین پایه استوار است.»

ژن‌های خوب آن‌هایی هستند که احتمال باروری را افزایش می‌دهند. در طول نسل‌ها، این ژن‌ها احتمالاً به رایج‌ترین انواع در میان مردم تبدیل می‌شوند.

انتخاب طبیعی همزمان با مسن شدن موجودات زنده دشوار‌تر می‌شود

ضعیف شدن انتخاب طبیعی در سیر تکامل به این معنی است که هر اتفاقی که پس از تولید مثل رخ دهد، بر این که ژن‌های تان را تا چه اندازه می‌توانید به خوبی به نسل بعدی انتقال دهید، تاثیر اندکی دارد. این مساله در درک سیر تکاملی نقش کلیدی دارد.

وقتی که پیر می‌شوید، این که در وضعیت صحی خوب یا بد باشید، چندان مهم نیست، زیرا به هر صورت قادر به تولید مثل نخواهید بود. انسان‌ها در گذشته و بیشتر موجودات زنده‌ای که در طبیعت زندگی می‌کنند‌، معمولاً به سن پیری نمی‌رسند، چون در محیط خطرناکی زندگی می‌کنند. به این ترتیب انتخاب طبیعی در سیر تکامل موجودات زنده هرچه که پیرتر می‌شوند، ضعیف‌تر می‌شود.

فلات گفت: «به صراحت بگویم، موجودات زنده که بسیار مسن هستند، از منظر سیر تکاملی ارزشی ندارند.»

انباشته شدن جهش‌های ژنتیکی

حالا تصور کنید که یک تغییر ژنتیکی خطرناک را به صورت تصادفی به ارث ببرید که همزمان با افزایش سن، باعث ایجاد تاثیرات منفی می‌شود.

هرچند که عمر شما به احتمال زیاد آن قدر طولانی نخواهد بود که این تاثیرات منفی را تجربه کنید، اما این جهش ژنتیکی در ژنوم‌های شما باقی خواهد ماند و این امکان وجود دارد که آن‌ها را به فرزندان تان انتقال دهید.

این اتفاقات دائماً رخ می‌دهد. در طول نسل‌ها، بسیاری از تغییرات ژنتیکی که باعث بدتر شدن وضعیت صحی در دوران پیری می‌شوند، در ژنوم‌های ما انباشته می‌شوند.

تصور می‌شود که بیماری هانتینگتون نمونه‌ای از انباشته شدن این تغییرات منفی ژنتیکی باشد. این بیماری مرگبار ممکن است که حدوداً در سن ۳۵ سالگی آغاز شود.

براساس مقاله‌ای که توسط فلات و لیندا پاتریچ در مجله «BMC Biology» نشر شده است، این نشانه‌ای است که ثابت می‌کند انتخاب طبیعی می‌تواند باعث ایجاد برخی جهش‌های ژنتیکی شود که می‌تواند تاثیر مثبتی در سنین جوانی، اما تاثیرات منفی در پیری داشته باشد.

جهش‌های ژنتیکی در ژن «BRCA1/2» که باروری زنان و همزمان خطر ایجاد سرطان پستان و تخمدان‌ها را افزایش می دهد، از این نوع است.

در صورتی که طب مدرن و رژیم‌های بهبود یافته غذایی، بهبود وضعیت بهداشتی و شرایط زندگی به ما این امکان را بدهد که عمر طولانی‌تری داشته باشیم، چه رخ می‌دهد؟ ما به سنینی خواهیم رسید که همه این پیامدهای منفی را تجربه کنیم.

چرا برخی از موجودات زنده در مقایسه با دیگران عمر طولانی‌تری دارند؟

اگر به طبیعت بنگریم، پیری یک پروسه بسیار متنوع است. برخی از موجودات زنده به نظر می‌آید که اصلاً پیر نمی‌شوند. هیدراها پولوپ‌های آب شیرین هستند که با عروس دریایی و مرجان‌ها قرابت دارند. به نظر می‌آید که هیدراها هیچگاه پیر نمی‌شوند و به صورت بالقوه می‌توانند زندگی ابدی داشته باشند.

گیاهان زیادی نیز هستند که ظاهراً هیچگاه پیر نمی‌شوند و برخی از درختان نیز مانند نوعی درخت ناجو می‌توانند هزاران سال زنده بمانند. یکی از این نوع درختان ناجو که متوشلخ نام دارد، تقریبا ۵ هزار سال عمر دارد. 

یک نمونه حیرت‌آور دیگر کوسه ماهی گرینلند است. این کوسه ماهی می‌تواند تا ۴۰۰ سال عمر کند و بلوغ جنسی‌اش در سن ۱۵۰ سالگی است. این طولانی‌ترین مدت زندگی در میان همه مهره داران است.

اما آن چه که شاید خیلی‌ها را خوشحال کند، طول عمر یک پشه ماده است، همان نوعی که شما را در خواب می‌گزد، فقط می‌تواند حدود ۵۰ روز زندگی کند.

ما هنوز نمی‌دانیم که چرا در پیری و طول عمر این تفاوت‌های عظیم وجود دارد. اما بخشی از پاسخ این سوال به سیر تکاملی ارتباط دارد. برای موجودات زنده مختلف، احتمالاً شرایط زندگی در محیط پیرامون شان باعث تسریع روند بلوغ و تولید مثل و طول عمر کوتاه‌تر می‌شود، در حالی که موجودات دیگر مسیر معکوس را طی می‌کنند.

سباستین گرونکه، محقق رشته زیست شناسی پیری در بنیاد ماکس پلانک به دویچه وله گفت: «حیواناتی که خطر مرگ شان بالا است، معمولاً طول عمرشان کوتاه‌تر است، وقتی که خطر مرگ برای موجود زنده‌ای بالا باشد، نیازی به سرمایه گذاری در زندگی طولانی نیست.» او در ادامه گفت: «این موجودات سعی می‌کنند هرچه سریع‌تر و قبل از این که تلف شوند، تولید مثل کنند.»

استبان پاردو/ م. ا.