„Biće još mnogo natezanja na području bivše Jugoslavije“
6. februar 2020
DW: Šta je zapravo novo u novoj metodologiji imajući u vidu da su dva ključna segmenta: početak i kraj pregovora sa Poglavljima 23 i 24 i dosada postojala i da je tzv. reverzibilnost u suštini isto tako postojala kao mogućnost?
Dušan Reljić: Mislim su su promjene uglavnom kozmetičke prirode. Sada predloženejoš složenije formulacije nego u ranijim dokumentima treba, očito, s jedne strane da zadovolje francuske zahtijeve da se izmjeni način na koji EU pregovara sa kandidatima za članstvo. S druge strane treba da omoguće nastavak postojeće višedecenijske prakse.
Očekujete li da će ova reforma biti dovoljna da Francuska i druge zemlje-članice popuste za početak pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom?
Predsedniku Makronu mnogi prebacuju da je prinudio EU da rizikuje istorijsku geopolitičku grešku time što blokira pristup te dvije države. Neskrivena ambicija francuskog predsjednika je da bude predvodnik Evrope, a to ne može postati ukoliko velika većina njegovih političkih saveznika u Evropi osporava valjanost njegovih postupaka. Pretpostavljam zato da će odustati od blokade poslije ovih kozmetičkih izmjena u Briselu i ukoliko iz Skoplja i Tirane budu i dalje dolazili odgovarajući signali.
Akcentiranje mogućnosti da zemlje-članice blokiraju ili suspendiraju pregovore sa zemljama kandidatima ostavlja mogućnost, kao i do sada, da određene zemlje blokiraju pregovore zbog nekih nerješenih susedskih pitanja ili problema. Zašto Evropska komisija nije uspjela da zaštiti zemlje-kandidati od te opasnosti?
Neće uspjeti ni u budućnosti. Prijem novih članica je, prema evropskim poveljama, u nadležnosti zemalja-članica, Evropska komisija samo sprovodi njihovu volju. Razdoblje pred pristupanje EU je trenutak kada zemlje-članice mogu najviše da traže od zemalja-kandidata. To je najpovoljniji trenutak da se susjedi van EU prinude na ustupke. Najbolji primeri su promena imena države u sadašnjoj Severnoj Makedoniji ili zahtjevi da Srbija prizna secesiju Kosova. Bićemo svjedoci još mnogih natezanja na području bivše Jugoslavije jer je ostalo još mnogo nerešenih pitanja, graničnih i drugih.
U Vašoj najnovijoj studiji: „Avoiding the Trap of Another Paper Exercise: Why the Western Balkans Need a Human Development-centred EU Enlargement Model" preporučujete drugačiji pristup proširenja koji bi se trebao više koncentrisati na ljudski razvoj. Zašto je to važno i zašto to nedostaje u aktualnom pristupu EU prema Zapadnom Balkanu?
Pri prosječnim mjesečnim prihodima od tri do četiri stotine evra, vladavina prava i demokratija ne mogu da puste duboke korene. Društva su podijeljenja na ogroman osiromašen dio i mali ostatak onih koji stiču velike profite u „zarobljenim državama". Tim riječima je i EK 2018.godine označila stanje u regionu, u kome su političke odluke često proizvod ličnih interesa, po pravilu i korupcije u redovima vlasti, a ne odražavaju opšti interes, utvrđen demokratskim postupkom.
Građani shvataju da su ekonomski i politički u bezizglednoj situaciji i zato odlaze u inostranstvo. Tokom 2018. godine, kako pokazuju podaci statističkog zavoda EU, maltene svaka dva minuta jedan građanin zapadnog Balkana je sticao prvi put boravišnu dozvolu u EU – ukupno njih preko 230.000. Ako se još uzme u obzir veći broj umrlih od novorodjenih, region se prazni približnom brzinom od jednog čoveka svakih devedeset sekundi.
Komesar Varheji je već najavio "veliki plan" za ekonomski razvoj regionu na samitu u Zagrebu. Može li se očekivati da dio onoga što predlažete u studiji uđe u taj plan?
Nejasno je da li će to zaista biti neka vrsta Maršalovog plana koji će preokrenuti sadašnje društveno-ekonomsko i političko nazadovanje u regionu. Imajući, međutim, u vidu sporenja unutar EU oko novog budžeta, mali su izgledi da nastupe promjene i zapadni Balkan dobije neophodnu bespovratnu pomoć za stvarni napredak. Razvoj na osnovu zaduživanja u inostranstvu nije donio bitne pomake u regionu tokom protekle dve decenije. Tokom proteklih jedanaest godina zemlje Zapadnog Balkana imale su manjak u trgovini sa EU od stotinak milijardi evra, veliki je i deficit u bilansima plaćanja sa inostranstvom.
Prosečan privredni rast na zapadnom Balkanu je oko dva do četiri odsto godišnje, a bilo bi neophodno dvostruko više da bi tih šest ekonomija dostigle prosek EU za – trideset godina. Zato je neophodan besplatan kapital za ulaganja u saobraćaj, telekomunikacije, zdravsto, školstvo, istraživanje i drugu infrastrukturu – ukoliko EU zaista želi da ostvari geopolitički cilj izjednačavanja ekonomskih i političkih uslova na kontinentu kao dugoročnog garanta mira
Dušan Reljić je šef briselske kancelarije njemačke fondacije Nauka i politika. Bavi se aktuelnim dešavanjima u zemljama Zapadnog Balkana. Fondacija Nauka i politika savjetuje njemački parlament Bundestag i njemačku vladu po svim pitanjima spoljne i bezbjednosne politike.