የደቡብ አፍሪቃ ሃገራት በገዳይ የኮሌራ ወረርሺኝ ተመቱ

የኮሌራ ወረርሺኝ የደቡብ አፍሪቃ ሃገራትን ከዐሥር ዓመት ወዲህ በብርቱ መምታቱ ተዘግቧል ። የዶይቸ ቬለዋ ኬት ሐሪሰን ዘገባ አላት ። በዛሬው የትኩረት በአፍሪቃ መሰናዶዋችን ቀዳሚው አድርገነዋል ።  ካለፉት አራት ወራት ወዲህ በደቡባዊ የአፍሪቃ ሃገራት ከ1,000 በላይ ሰዎች በኮሌራ ሕይወታቸውን አጥተዋል ። በዐሥር ሺዎች የሚቆጠሩት ደግሞ በብርቱው ገዳይ የኮሌራ ወረርሽኝ ተጠቅተዋል ። በረረሺኙ እጅግ የተጎዱት ሃገራት፦ ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ፣ ከበደቡብ አፍሪካቃ ሃገራት ሞዛምቢክ፣ ዚምባብዌ እና ዛምቢያ ናቸው ። ወደ ሰሜን ሲል ደግሞ ኮሌራ በኢትዮጵያም ጉዳት አድርሷል ።

በከፍተኛ ሁኔታ ተላላፊ ከሆነው የኮሌራ በሽታ ባክቴሪያ ጋ ንክኪ ሲፈጠር በሰዓታት ውስጥ ከባድ ተቅማጥ እና የሰውነት ድርቀት ይከተላል ። ባክቴሪያው አግኝቷቸው በፍጥነት ከታከሙ ሰዎች መካከል ለሞት የሚዳረጉት ከአንድ ከመቶ በታች ናቸው። ። ነገር ግን ከዓለም ድሃ ሃገራት መካከል አንዷ በሆነችው ዛምቢያ የሟቾች ቁጥር ከ3 ከመቶ በላይ ነው ።  ሰዎች በጎስቋላ መንደሮች ተፋፍገው በድህነት ከሚኖሩባቸው ሃገራት አንዷ በሆነችው ዛምቢያ ከአምስት ወራት በፊት ወቅታዊ ዝናብ ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ ከ740 በላይ በኮሌራ ወረርሺኝ የተነሳ የሞቱ ሰዎች ቁጥር ተመዝግቧል ።

«ኮሌራን በተመለከ እጅግ አሳሳቢው ገጉዳይ በሽታው ሰዎችን በያዘ በሰአታት ውስጥ ሊገድል መቻሉ ነው ። ሰዎች ካልታከሙ እና እንክብካቤ ካላገኙ ከ3 እስከ 4 ቢበዛ 24 ሰአት ውስጥ ሊሞቱ ይችላሉ ። በሁለተኛ ደረጃ፦ የኮሌራ ወረርሺኝ ሥርጭት በከተሞች በተለይ ደካማ የንፅሕና አጠባበቅ እና የውኃ አቅርቦት ባለባቸው አካባቢዎች እጅግ ፈጣን ነው ። »

ኮሌራ እንዴት ነው የሚዛመተው?

ኮሌራ በአብዛኛው የሚስፋፋው  በተፈጥሮ አደጋ በተጎዱ አካባቢዎች ነው ። በማአከላዊ አፍሪቃ ሪፐብሊክ የባንጉዊ የአርብቶ አደሮች ተቋማ ኃላፊ እና የተላላፊ በሽታዎች አጥኚ ያፕ ቦም በተፋፈጉ ጎስቋላ መንደሮች ውስጥ መኖር ለወረርሺኙ መስፋፋት ዋነኛ ሰበብ መሆኑንም አክለዋል ።

«መጸዳጃ ቤቱ ከመጠጥ ውኃ ጉድጓዱ እጅግ ቅርብ የሆነ አንድ መኖሪያ ቤትን እስኪ በምናባችሁ ሳሉ ። በመጸዳጃ ቤቶቹ እና በመጠጥ ውኃ አቅርቦቱ ላይ በቀላሉ የባክቴሪያው ንክኪ ይኖራል ። ያ እንዳውም የተለመደው ነው ። በርካታ ሰዎች ተፋፍገው ወደሚኖሩባቸው የስደተኞች መጠለያ ጣቢያዎች አለያም በጎርፍ አደጋ ወደተሰጠኩ አባቢዎች ብትሄዱ የመጠጥ ውኃው በኮሌራ በሽታ አማጩ የቪቢሮ ባክቴሪያ እጅግ የተበከለ ነው ። »

በአፍሪቃ የኮሌራ ወረርሺኝ መስፋፋትን የሚያባብሱት ምንድን ናቸው?

በብዙ የአፍሪቃ ሃገራት የኮሌራ ወረርሺን በፍጥነት እንዲዛመት የሚያደርጉ በርካታ ምክንያቶች አሉም ይላሉ የጤና ባለሞያው ። 

«ኮሌራ በአብዛኛው ለግጭት፣ ለፀጥታ እጦት እና ለድህነት በተጋለጡ ሃገራት የፍትሐዊነት እጦት ምልክት ነው ።  ምክንያቱም ኮሌራ በተመሳሳይ መልኩ ምእራባውያን ሃገራት ላይ ቢከሰት ከፍተኛ ክትባት አላቸው ። ጉዳዩ እዚህ እጅግ ተለየ ነው ።»

የጤና ባለሞያው የዘረዘሯቸው ምክንያቶች በአሁኑ ጊዜ ከኮሌራ ወረርሺኝ ጋ ግብግብ በገጠሙት በእያንዳንዱ የአፍሪቃ ሃገራት ውስጥ ይገኛሉ ።

ሌላኛው ምክንያት ደግሞ የአየር ንብረት ለውጥ ነው ። 

በደቡብ አፍሪቃ ዩኒቨርሲቲ ተባባሪ ፕሮፌሰር የሆኑት አንያ ዱ ፕሌሲስ በዶይቸ ቬለ ተጠይቀው፦ «ከአየር ንብረት ለውጥ ጋ በተገናኘ በየጊዜው የሚጨምረው የከፋ የጎርፍ መጥለቅለቅ [በኮሌራ ወረርሽኞች ላይ] ተጽእኖ አለው» ሲሉ ጽፈዋል። ቀጣናው በአሁኑ ወቅት እያጋጠመው ባለው የዝናብ ወቅት የተነሳ ኮሌራ በብዛት ይከሰታልም ሲሉ በጽሑፍ ምላሽ ሰጥተዋል ።

የኮሌራ ክትባትን በተመለከተስ?

ነገሩን የበለጠ የከፋ የሚያደርገው ደግሞ የኮሌራ ወረርሺኝን ለመከላከል የሚያግዙ ክትባቶች መሟጠጣቸው ነው ። ደቡብ ኮሪያ ውስጥ የሚገኝ አንድ የመድኃኒት ፈብራኪ ኩባንያ በአፍ የሚሰጥ የኮሌራ መከላከያ ክትባትን በአሁኑ ወቅት በብቸኝነት ያመርታል ። ኩባንያው በሳምንት 700,000 ብልቃጥ ክትባቶችን ለገበያ ያቀርባል ። የመድኃኒት ፍላጎቱ ግን ከኩባንያው አቅም በላይ አራት እጥፍ መድረሱን ድንበር የለሽ የሐኪሞች ቡድን መረጃ  (MSF)ይጠቁማል ። 

በሕጻንነት ወቅት ከሚሰጠው የተለመደ የጸረ ኮሌራ ክትባት በተለየ መልኩ ወረርሺኙ ሲከሰት የሚመረተው በልዩ ትእዛዝ ነው ። የመድኃኒት አምራች ኩባንያዎች መድኃኒቶች በተፈለጉ ቁጥር ወዲያው ያመርታሉ ማለት አይደለም ። በዚያ ላይ የአምራቾቹ ፍላጎት ከአንዱ የሌላኛው የተለያየ ነው ። በደቡብ አፍሪቃ ኬፕ ታውን ዩኒቨርሲቲ ለአፍሪቃ ክትባት ተቋም የክትባት ባለሞያዋ ኤዲና አምፖንሻ የራስን አቅም የማጎልበት ወሳኝነትንያሰምሩበታል ።

«በሽታዎች በሁሉም የዓለም ክፍሎች በተመሳሳይ መልኩ ቅድሚያ አይሰጣቸውም ። የማምረት አቅምህን በተለይ የኮሌራ በሽታ ወረርሺኝ በከፋ ሁኔታ በተከሰተባቸው የዓለማችን ክፍሎች ብታጎለብት፤ ያ ማለት ሃገራት የባለቤትነት ኃላፊነቱን በመውሰድ በራሳቸው አቅም በመመስረት  የጤና መርኃ-ግብራቸውን በተሻለ ሁኔታ መደገፍ ይችላሉ ማለት ነው ።»

ለመሆኑ ግን ኮሌራ ወረርሺኝን ለመከላከል ክትባት ብቻ ነው መፍትኄው?

የኮሌራ መከላከያ ክትባት ምርት ባለፉት ዐሥር ዓመታት እጅግ ከፍተኛ ጭማሪ አሳይቷል ።

እንደ ጎርጎሪዮስ አቆጣጠር በ2013 ዓ.ም ሁለት ሚሊዮን  ብልቃጥ የነበረው የክትባት ምርት በ2022 ወደ 36 ሚሊዮን ብልቃጦች ግድም ክምችት ከፍ ብሏል ። እንዲያም ሆኖ ይህ መጠን አሁን ታይቶ በማይታወቅ ሁኔታ በዓለም አቀፍ ደረጃ ቁጥሩ ከፍ ያለውን የኮሌራ ወረርሺኝለመከታተል በቂ አይደለም ። ኤዲና አምፖንሻ ያክላሉ ።

«የኮሌራ መከላከያ ክትባቶችን የምንጠቀመው ወረርሺኙ ሲከሰት በሽታው እንዳይዛመት ለመጠነ ሰፊ የመከላከል ዘመቻ ነው ። ያ ማለት የምናመርተው ለተወሰኑ ሃገራት የተወሰነ መጠን ነው ።»

ክትባት በሽታን ለመዋጋት ከሚረዱ በርካታ መሣሪያዎች ውስጥ አንዱ ብቻ መሆኑንም ባለሞያዎቹ ይጠቁማሉ ። ይልቁንም ከክትባት ባሻገር ሃገራት እንደ የማኅበረሰብ ጤና ነክ የሆኑ ሌሎች የወረርሺኙ መከላከያዎች ጉዳዮች ላይ ቢያተኩሩም ይመክራሉ ። ኅብረተሰቡ የመጠጥ ውኃን አፍልቶ እንዲጠቀም፤ ጥሩ የንጽሕና አጠባበቅ እንዲኖረው ትምህርት መስጠቱ ላይ ሊተኮርም ይገባል ይላሉ ። ቀላል የሚመስሉ ግን እጅግ ጠቃሚ የሆኑ ልማዶችን ማለትም፦  እጅን መታጠብ፣ ንጹሕ እና አስተማማኝ የውኃሃ ምንጮች አቅርቦቶችን ማሳደግ፤ እንዲሁም የውኃ ጥራት ምርመራ እና ክትትልን ማጎልበት ልብ ሊባልበት እንደሚገባም ጠቁመዋል ።

ማንተጋፍቶት ስለሺ/ኬት ሐሪሰን

ኂሩት መለሠ