Ndërhyrje humanitare apo mosprekje e kufinjve territorialë

Bisedimet për paqe në Rambuje kishin dështuar dhe vëzhguesit ndërkombëtarë njoftonin për dëbime të qëllimshme dhe vrasje të civilëve. Ç'pasoja patën përvojat e luftës së Kosovës për të drejtën ndërkombëtare civile dhe raste të tjera shkëputjeje, në vitet e fundit?

Mars 1999: E sensibilizuar prej përvojave në Kroaci dhe në Bosnje dhe Herzegovinë, NATO-ja ishte e vendosur, që pas dështimit të përpjekjeve për paqe t'i kundërvihej ndonjë fushate të mundshme spastrimesh etnike. Për herë të parë në historinë e NATO-s, Sekretari i Përgjithshëm i saj Javier Solana, urdhëroi kryekomandantin e NATO-s për Evropën, Wesley Clark që të ndërhynte ushtarakisht. Kjo ndërhyrje e parë humanitare e Aleancës përbënte njëkohësisht edhe një terren të ri në fushën e së drejtës ndërkombëtare civile. Kritikët e quajtën atë shkelje të së drejtës ndërkombëtare civile, sepse nuk pati një mandat të posaçëm të Këshillit të Sigurimit dhe se NATO-ja po vepronte jashtë territorit të vendeve të Aleancës, duke cënuar integritetin territorial të Jugosllavisë.

Përkrahësit e sulmit mendonin, se ato legjitimoheshin prej një sërë rezolutash të Këshillit të Sigurimit, si dhe paaftësisë së tij për të kërkuar me forcë zbatimin e tyre. Edhe pse OKB-ja kishte kërkuar prej Beogradit tërheqjen e trupave dhe përfundimin e luftimeve, regjimi Milosheviçit nuk iu përgjigj atij.

Joseph Marko, specialist i së drejtës ndërkombëtare civile në Universitetin e Gracit në Austri, beson se ndërhyrja në Kosovë vërtet nxorri në pah dobësitë e së drejtës ndërkombëtare civile, por nga ana tjetër dha impluse të rëndësishme për zhvillimin e saj: "Kosova ishte sigurisht një pikë kthese, e cila e çoi më tej të drejtën ndërkombëtare civile. Është e qartë se për shkak të së drejtës së vetos të anëtarëve të përhershëm, Këshilli i Sigurimit nuk është vërtet i aftë për të vepruar në raste krizash të tilla. Ndërhyrja humanitare e NATO-s, dha sigurisht një implus të ri vendimtar për ta diskutuar sërish doktrinën e sovranitetit dhe për të diskutuar në lidhje me të.“

Megjithatë ai është i mendimit, se e drejta nërkombëtarë civile vazhdon të jetë ende shumë larg ofrimit të një qëndrimi të qartë: "Në vitin 1999 shtrohej pyetja, nëse ndërhyrja humanitare është legale në kuptimin e së drejtës ndërkombëtare civile. Në këtë pikë, unë vazhdoj ta shoh problemin edhe sot, sepse kjo pyetje nuk është sqaruar deri në fund."

Të paktën tani po diskutohet në mënyrë intensive, në lidhje më çështjen nëse shtetet mund t`i shijojnë të drejtat e tyre të sovranitetit, vetëm nëqoftëse ato përfaqësojnë të gjithë popullsinë e tyre civile dhe e mbrojnë atë. Si rrjedhojë, përndjekja e ndonjë minoriteti etnik apo fetar mund të çojë në atë që këto shtete t`i humbasin këto të drejta. Por, realiteti është ende larg kësaj teorie: "E drejta ndërkombëtare civile vazhdon të bazohet në parimin e të njëjtit sovranitet të shteteve, sikurse i përgjigjet gjendjes së konfliktit që mbrohet edhe prej anëtarëve të përhershëm të Këshillit të Sigurimit.“

Franz-Lothar Altmann, ekspert për Ballkanin në Mynih, ka gjithashtu rezerva në lidhje me faktin nëse anëtarë të veçantë të Këshillit të Sigurimit në rastin e Osetisë Jugore, përdorën standarde të dyfishta në argumentimin e tyre të parimeve të së drejtës ndërkombëtare civile: "Rusia është deklaruar gjithmonë si mbrojtëse e parimit të paprekshmërisë së kufinjve dhe moslejimit të ndarjeve territoriale. Dhe tani papritur, bën pikërisht të kundërtën e atyre që ka kërkuar vazhdimisht.“

Pra në praktikë nuk ka arritur të sundojë as mendimi i asaj pale, që thotë se ndarja territoriale është krejtësisht e palejueshme dhe as i asaj, që mendon se ndërhyrja humanitare është e mundshme. Sipas Josef Markos, poblemet e këtij debatit kanë të bëjnë me detajet: „A është gjenocidi justifikim për ndarjen? Çfarë do të thotë gjenocid? A duhet ta përcaktojmë atë vetëm nga këndvështrimi i përgjegjësisë individiale ndërkombëtare në kuptimin e kodit penal, apo mund ta përcaktojmë edhe nga e drejta e grupit? Gjëra të tilla mund të diskutohen deri në pyetjen cinike, se sa njerëz duhet të vriten çdo ditë për të thënë, se kemi të bëjmë me gjenocid, a mjaftojnë 20 të vrarë në ditë apo na duhen 300 të vdekur në ditë?"

Rastet e ndryshme të ndarjeve territoriale, të ndodhura që prej precedentit të Kosovës, nuk mund të krahasohen me njëra-tjetrën, mendon Altmanni. Paralelet e Kosovës me rajonet e tjera janë, sipas mendimit të tij, të papajtueshme: „Qeveria në Kosovë u detyrua që të përmbushte standarte të domosdoshme, kryesisht në lidhje me respektimin e të drejtave themelore dhe të minoriteteve. Të gjitha këto nuk ndodhën në Osetinë Jugore dhe në Abkazi.“

Autor: Fabian Schmidt / Dr. Pandeli Pani

Redaktoi: Aida Cama