نگرانی از تشدید خشکسالی در ایران علیرغم بارشهای سنگین
۱۳۸۷ بهمن ۶, یکشنبهمیزان بارندگی در سراسر کشور تا کنون یک چهارم کمتر از میانگین بارش در چهل سال گذشته، و در جاهایی حتا چهل درصد کمتر از سال گذشته بوده. پیشبینی میشود خشکسالی سال گذشته در سال ۱۳۸۸ شدیدتر و خسارتهای آن سنگینتر شود.
اداره کل هواشناسی استان فارس دوم بهمن ماه هشدار داد «وزش باد، بارندگی، رگبار و رعد و برق جنوب و جنوب شرقی استان را فرا میگیرد.» برای استانهای ساحلی و غرب کشور نیز پیش بینیهای مشابهی وجود داشت که اغلب درست از آب درآمد. بارش شدید در برخی از شهرستانهای جنوب آب گرفتگی و قطع موقت برق را در پی داشت و خسارتهایی مالی قابل توجهی به بار آورد. با این همه کمتر کسی از شدت گرفتن بارش باران در این مناطق ناراضی است. استانهای بوشهر، هرمزگان، فارس، خوزستان، کرمان و اصفهان از کمبارشترین مناطق کشور در دو سال اخیر به شمار میروند.
رودخانهها و دریاچههای خشک جنوب
میزان کاهش بارندگی در جنوب ایران از میانگین کاهش آن در کشور بسیار بیشتر است. به جز استانهای شمالی در بقیه استانهای ایران تقریبا تمام بارندگیها در سه فصل بهار، پاییز و زمستان اتفاق میافتد.
در سه ماههی بهار ۸۷ میزان بارش در جنوب ۴۰ درصد کمتر از سال پیش بود. میانگین این کاهش که در سراسر کشور حدود ۲۴ درصد است، در استانهایی مانند اصفهان تا پنجاه درصد نیز اعلام شد. این در حالی است که بعضی از مهمترین رودخانههای ایران، مانند کارون، دز، کرخه، کٌر و زاینده رود در این مناطق جاری هستند و منبع اصلی تامین آب چند استان دیگر هم محسوب میشوند. کاهش ورودی آب به ذخیرهگاه سد زاینده رود تامین آب مناطقی از یزد و کاشان را با مشکل روبرو میکند.
پرویز فتاح، وزیرنیروی ایران در تاریخ ۲۶ دی ماه از کاهش چهل درصدی میزان آب سد زایندهرود نسبت به سال گذشته سخن گفته است. کاهش بارندگی به خشکیدن بعضی از مهمترین دریاچههای مناطق جنوب نیز انجامیده که تعدادی از آنها، مانند دریاچه بختگان از مهمترین منابع ذخیره آب شیرین و تغذیهی سفرههای زیرزمینی هستند.
دههی هشتاد، دههی خشک
منابع رسمی دو سال آخر دههی هفتاد خورشیدی را خشکترین سالهای چهار دههی گذشته اعلام کردند. با آغاز نیمهی دوم دههی هشتاد، خشکسالی رکوردی جدید به جا گذاشت. از سال زراعی ۸۶ـ۸۵ بارندگی، حتا نسبت به سالهای کمآب آخر دههی گذشته، سیری نزولی را آغاز کرد که همچنان ادامه دارد.
کوتاه شدن فاصلهی دوران خشکسالی به پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی و خشک شدن بسیاری از قناتها و چاهها انجامیده. به این ترتیب کمبود منابع آبی سال گذشته نه تنها جبران نشد که شدیدتر نیز میشود. دولت سیاستهای مختلفی برای مقابله با کمآبی اتخاذ کرده که در مورد کافی و موثر بودن آنها بحث و جدلهای فراوانی وجود دارد.
پیامدهای خشکسالی
ساکنان بسیاری از شهرهای ایران سال گذشته با پیامدهای مستقیم کمبود آب، مانند قطع موقت آب لوله کشی، یا برق مواجه شدند. برخی نیز همچون کشاورزان، خشکسالی را با از دست دادن بخشی از محصول و درآمد خود تجربه کردند. تاثیر کاهش بارندگی در تخریب محیط زیست نیز معضلی دیگر است. اما آنچه ادامهی این وضعیت را نگران کننده کرده، به خطر افتادن امنیت غذایی است.
خشکسالی برنامههای پرهزینهی کشور را برای بینیازی از واردات مواد غذایی استراتژیکی چون گندم عملا به شکست کشانده است. برخی از ناظران معتقدند، سیاستهای نادرست دولت نهم در این شکست نقشی مهم داشته است.
حسن روحانی رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام سوم آذر ماه گفته است، به رغم قولی که دولت هنگام گرفتن رای اعتماد از مجلس به نمایندگان داد، نه تنها در سال ۸۴ در تولید گندم به خودکفایی نرسیدیم که در شش ماههی اول سال ۸۷ مجبور به وارد کردن ۶ میلیون تن گندم از خارج شدیم. به گزارش مهر روحانی میافزاید، وضعیت در مورد تولید جو، ذرت، برنج و شکر نیز به همین شکل بوده است.
انتقاد به سیاستهای دولت
وزیران دولت نهم بارها خشکسالی را از عوامل مهم بسیاری از مشکلات، از جمله کاهش تولیدات کشاورزی، گرانی و کمبود برق عنوان کردهاند. با این همه بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس، ضعف مدیریت و بیبرنامگی را در تشدید بحران موجود بیاثر نمیدانند.
تعدادی از نمایندگان اوایل دی ماه طرح استیضاح محمدرضا اسکندری وزیر جهاد کشاورزی را تقدیم هیات رئیسه مجلس کردند که یکی از محورهای آن «اهمال در ارائه و اجرای برنامه مبارزه با خشکسالی» بود. این طرح به دلیل آنچه شرایط ویژه منطقه و حساسیت کنار گذاشتن یک وزیر دولت نهم در آخرین ماههای فعالیت عنوان شده از دستور کار مجلس خارج شد. دولت نهم که ماههای پایتنی عمر خود را میگذراند، قرار است نخستین نشست ستاد خشکسالی سال ۸۸ را هفتهی دوم بهمن ماه برگزار کند.