Juče Balkan, danas Bliski istok

Jedna od tema njemačke štampe je tematsko veče o Balkanu koje je na programu televizije Arte. Frankfurter algemajne cajtung tim povodom pod naslovom: „Ono što je danas Bliski istok, Balkan je bio juče" piše kako se „Arte osvrće na raspad Jugoslavije i pita šta mu je uslijedilo". „Prije četvrt vijeka Evropa i svijet su – onako intenzivno kako danas prate užase ratova na Bliskom istoku – gledali na Balkan. Od srpskog napada na Vukovar 1991. pa do obuzdavanja borbi u Makedoniji intervencijom NATO 2001, ratovi i etnička čišćenja u regionu su zaokupljali pažnju svijeta. Memoari Bila Klintona, Madlen Olbrajt i drugih djelatnih ljudi iz onog vremena pokazuju: ono što je danas Bliski istok, juče je bio Balkan."

„O tome se večeras radi na televiziji Arte. Tematsko veče o Balkanu počinje dvodijelnim dokumentarcem o istoriji Jugoslavije, propale višenacionalne države, uspostavljene na ruševinama dvije propale višenacionalne imperije, osmanske i habzburške. „Iluzija Jugoslavija" – tako glasi naslov na koji će jugonostalgičari odmah uložiti prigovor. No, vrijeme u kojem je Jugoslavija, osnovana 1918, bar donekle mogla da važi kao otporna konstrukcija, kratko je trajalo. Ubistvo vođe Hrvata Stjepana Radića 1928, kojeg je hicima iz vatrenog oružja u parlamentu u Beogradu usmrtio jedan crnogorski poslanik, odlučujuće je zatrovalo klimu između Hrvata i Srba."

„Ubistvo jugoslovenskog kralja Aleksandra 1934. u Marselju bio je mnogo prije Kenedija prvi atentat na jednog šefa države koji su snimile kamere. Ubica: jedan makedonski terorista, kojeg su zavrbovali hrvatski fašisti, a oni su sa njemačko-italijansko-mađarsko-bugarskom okupacijom Jugoslavije 1941. preuzeli vlast u velikoj Hrvatskoj koja je bila u milosti Hitlera. Srbi su u njoj morali da na rukavu nose žuti povez sa slovom 'P' (pravoslavan), bili su progonjeni li ubijani. Ubrzo je svanulo i krvavo sunce Titovih partizana. 25. maja 1944, Tito je u svom skrovištu u Bosni uz mnogo sreće uspio da pobjegne jedinici njemačkih padobranaca. Do kraja svog života je slavio taj dan kao svoj pravi rođendan."

„I u Titovoj Jugoslaviji vlada nasilje. Na Golom Otoku (...) hiljade ljudi su mučene. Malo dalje, na Brionima, njegovoj raskošnoj rezidenciji pod palmama, socijalističkom „Kralju Sunca" su, osim divljih životinja njegovog privatnog zoo-vrta, društvo pravile i glumačke veličine kao što su Ričard Barton, Elizabet Tejlori Sofija Loren. I pore svega, Jugoslavija je neuporedivo otvorenija od svega što se u Evropi još zove socijalističkim. To je država socijalističkog svijeta koja toleriše, pa čak i subvencioniše, apstraktnu umjetnosti, rok-muziku i modernu književnost. I to sa otvorenim granicama – ko je htio, mogao je da ode."

„No, diktatori rijetko stvaraju sebi nasljednike. Kada je Tito 1980. umro, ostavio je 20 milijardi dolara inostranog duga i ruiniranu privredu. Inflacija 1990: 2600 procenata. Ekonomska kriza je podstakla otrov nacionalizma, protivotrova nije bilo na vidiku, iako su još osamdesetih godina neki zapadni novinari i diplomate vjerovali da je Srbin Slobodan Milošević – Gorbačov Jugoslavije. Ali, Miloševićev pokušaj da preuzme državu definitivno je propao na 14. kongresu Saveza komunista Jugoslavije u Beogradu 1990, kada su Slovenci i Hrvati odbacili srpsko tutorstvo. Film se završava vicem. Očajni Srbi, Hrvati i Bosanci na Titovom grobu zovu: Tito, vrati se! A iz groba stiže odgovor: Nisam lud!"

Dnevnik Tagescajtung skreće pažnju čitalaca na film „Bosna i Kosovo – zaboravljeni protektorati", koji se takođe prikazuje na televiziji Arte u okviru tematske večeri o Balkanu. Autori filma su Zoran Solomun i Ridiger Rosig koji su godinu dana putovali i razgovarali sa građanima, aktivistima i stručnjacima, ali i predstavnicima međunarodne zajednice koji bi trebalo da porade na uspostavljanju pravne države i demokratije.

„Slike su poražavajuće a ovom dokumentarcu bi dobro došlo da pusti da one govore same za sebe, umjesto da uvode dodatne sporedne novinarske priče. Još više deprimira pogled iza kulisa: Bosna i Kosovo su podijeljene monopolizovanom politikom koju prate etnička segregacija, dok je korupcija razgradila državne strukture. Trezvenost službenika EU jasno pokazuje njihov neuspjeh. Ali o tome niko ne govori rado. Naposlijetku, Bosna i Kosovo su usred Evrope..."

Bosna sebi pomaže smijehom

Sarajevo tokom opsade. Ljudi u okruženju smijali su se jednom vicu i na taj način odoljevali strahotama rata. Vic je otprilike glasio ovako: "Zašto se djevojčica ljulja na ljuljački? Nervira snajperiste!" Nisu samo Bošnjaci pričali ovaj vic. On se prepričavao i u srpskim i hrvatskim krugovima, ali i u društvima sa izmiješanom publikom. Smijehom ili uzdasima ljudi priznaju činjenice koje se u debatama o ratu većinom ignorišu. Kada se ovaj vic prepričava u Banjaluci, to je onda gesta kojom se priznaju žrtve druge strane, kaže istoričarka iz Graca Armina Galijaš. Ona vic u Bosni vidi kao važan medij koji može da dotakne potisnute i tabuizirane teme iz najnovije istorije.

Vic oslobađa od stega političke korektnosti ali ne da bi se prema drugima pokazao prezir. Naprotiv, za mnoge su vicevi jedini mogući i ozbiljan način da govore o patnjama druge etničke grupe. Smijeh ne samo da umanjuje bol, već i podlost rata, usađenu u duše ljudi, čini nekako podnošljivijom. Još jedan vic glasi ovako: "Bošnjačka familija ne može da izdrži opsadu. Otac odlazi kod popa da ga pita kako da postanu Srbi. Pop mu kaže, preplivaj rijeku i kad stigneš na drugu stranu onda si Srbin. Rijeku prvo prepliva otac bez problem, potom majka - malo teže, sin dva puta potone ali uspije da se domogne obale. Kćerka izgubi snagu na sredini rijeke. Majka zavapi na muža da je spasi. On joj odgovora: "Šta, pusti Turkinju da se udavi!"

Većina bosanskih viceva odnosi se na svakodnevicu i odnose između muškarca i žene. Mujo, Haso i Fata su glavne figure. Preko njih se ismijava sujeta, ogoljevaju predrasude i slabosti", piše Andreas Ernst u listu Neue Zuercher Zeitung.