Tütüne Hayır Günü: Türk tütününün tarihi

Tütün ilk defa Amerika kıtasının keşfiyle Avrupa’ya girerken, Türkiye’ye tohumlar 17’nci yüzyılda geldi. Tütün, Osmanlı’da esas olarak nargileler aracılığıyla tüketiliyordu. 1885’te çekilen bu fotoğrafta, kahvehanede nargile içen Osmanlı erkekleri görülüyor. Yapılan araştırmalar, nargile içmenin sağlığa sigara kadar zararlı olduğunu gösteriyor.

İlk olarak Balkanlar ve Ege Bölgesi’nde ekilen tütün tohumları, kısa süre içerisinde yüksek kalitesi sayesinde dünyada Türk tütünü olarak tanınmaya başlandı. 19’uncu yüzyıldan itibaren hem tütün üretiminde hem de tüketiminde hızlı bir artış görüldü. Fotoğrafta, 1897’de kurularak Türkiye’nin ilk sigara fabrikası olan Samsun Tütün Fabrikası’nda çalışan çocuk ve yetişkin işçiler görülüyor.

Moris Şinasi, bir diğer adıyla Musa Eskenazi, 1855’te Manisa’da doğup büyüdü. Amerika’ya göç ettikten sonra 1893’te Chicago’daki Dünya Fuarı’nda tanıttığı ve patentini aldığı sigara sarma makinası ile tütün endüstrisinde yeni bir dönemin kapılarını açtı. Kardeşiyle birlikte Osmanlı ile tütün ticareti yapan Moris, kurduğu fabrikaya Manisa’dan onlarca işçi getirtti.

1900’lerin başlarında ABD’ye göç eden Osmanlı vatandaşlarının kurdukları tütün şirketleri, Türk tütününü yaygınlaştırdı ve bilinirliğini arttırdı. Paketlenmiş sigaraların yayılmasıyla birlikte Murad, Omar, Fatima, Helmar ve Camel gibi markalar reklam kampanyalarında oryantalist öğeler kullanmaya başladılar. Fotoğrafta ünlü Life dergisinde 1918’de yer alan Türk sigarası reklamı görülüyor.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Londra’da çekilen bu fotoğrafta, kadın işçilerin Türkiye’den getirilen tütün yapraklarını ayıkladıkları görülüyor. Sağlığa zararı anlaşılmadan çok daha önce yaygınlaşan sigaraların, 21’inci yüzyılda 100 milyona yakın insanın erken ölümüne sebep olduğu tahmin ediliyor. Dünya Sağlık Örgütü, tütün tüketenlerin yarısının bu sebeple öldüğünü belirtiyor.

Tütün ürünlerinin insanlara zararı ise 1950’li yıllardaki çalışmalarla belirlendi. Günümüzde tütünün birçok kanser türüne, göğüs, kalp-damar ve beyin hastalıklarına sebep olduğu artık bilinse de, sigara bazı dönemlerde hastalıklara çare olarak bile görüldü. Fotoğrafta 1955’de Adakale’de elleriyle sigara saran kadınlar görülüyor.

DSÖ, Amerikan Kanser Topluluğu ve Dünya Akciğer Vakfı'nın hazırladığı Tütün Atlası’na göre, Türkiye’de erkeklerde ölümlerin yüzde 31’i tütün sebebiyle oluşan hastalıklardan gerçekleşiyor. Kadınlarda ise bu oran yüzde 12. Rapora göre 14,5 milyon yetişkin ve 252 bin çocuğun sigara kullandığı Türkiye, erkeklerde tütün kaynaklı ölümlerde Kuzey Kore’den sonra 2’nci sırada yer alıyor.

Türkiye’de 2007’den beri “Dumansız Hava Sahası” kapsamında kademeli olarak sigara içilmesine kısıtlamalar getirildi. Dünya Tütün Raporu da Türkiye’nin tütün tüketiminin azaltılması için DSÖ'nün tavsiyelerini tam olarak hayata geçiren birinci ülke olduğunu gösteriyor. Ancak Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, 2018’de Türkiye’deki sigara tüketimi 118.5 milyar ile rekor kırdı.

Sigaranın yol açtığı birçok hastalık, insanların koronavirüs için risk grubunda yer almasına ve yüksek ölüm oranlarına sebep oluyor. Fransa’da yapılan bir araştırma, nikotinin COVID-19’un vücuda yapışmasını engellediğini işaret etse de, karşıt sonuçların ulaşıldığı araştırmacılar da var. Uzmanlar sigarayı mümkün olduğunca çabuk bırakmak gerektiği konusunda hemfikir.