Kafkaslar'daki kriz odakları

Güney Osetya'nın Gürcistan'dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilân etmesiyle patlak veren krize Rusya'nın da müdahil olması sonucu bir anda savaş alanına dönen Kafkaslar, dünya gündeminin en önemli konusu haline geldi. Son gelişmeler, bölgeyi ateş topuna çevirmek için küçük bir kıvılcımın dahi yeterli olduğunu gözler önüne serdi. Uluslararası güvenlik uzmanları, Güney Osetya krizinin, Kafkaslar'daki hassas dengelerin orta ve uzun vadede değişmesini tetkileyecek bir sürecin başlangıcı olabileceğine dikkat çekiyorlar. İşte bölgedeki mevcut ve olası kriz odakları:

Çeçenistan:

Kafkaslar böglesindeki kriz odaklarının başında hiç kuşkusuz Çeçenistan geliyor. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991 yılında Moskova'dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilân eden Çeçenistan, o günden buyana kendini bağımsız bir devlet olarak nitelendiriyor. Bu durumdan hoşnut olmayan Moskova, Çeçenistan'a iki kez askeri operasyon düzenledi. 1994 yılında başlatılan ve tam 21 ay süren ilk harekâtta eli boş dönen Rusya'nın 1999'daki ikinci taaruzu ise askeri açıdan daha başarılıydı. Ancak Çeçenistan sorunu hâlâ çözüme kavuşmuş değil ve her an harlı bir aleve dönüşebilecek bir kıvılcım olarak yanmaya devam ediyor.

Abhazya:

Güney Osetya kriziyle birlikte adı sık sık gündeme gelen Karadeniz kıyısındaki Abhazya ise Gürcistan'dan 1992 yılında tek taraflı olarak bağımsızlığını etti. Bir yıl süren ve yaklaşık bin kişinin can verdiği kanlı savaşta, Gürcistan ordusu isyancılara boyun eğmek zorunda kaldı. Çatışmalardan sonra Bağımsız Devletler Topluluğu bölgeye bir barış gücü konuşlandırdı. Abhazya'nın statüsü konusunda devam eden sonu gelmez tartışmaların ardından Rusya, geçen Mayıs ayında bölgedeki birliklerinin sayısını artırmıştı. Ayrılıkçı Abhazlar, Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier tarafından hazırlanan bir barış planını reddetmişti.

Kuzey ve Güney Osetya:

Son krizle birlikte uluslararası kamuoyunun dikkatinin yoğunlaştığı Güney Osteya, 1992'de yapılan bir referandumla hem Kuzey Osetya ile oluşturduğu birlikteliğe son vermiş hem de silahlı çatışma yaşadığı Gürcistan'dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilân etmişti. Ancak bölge, devletler hukukuna göre halen Gürcistan toprağı statüsünde. Kafkaslar'daki Osetlerin diğer yarısı ise Kuzey Osetya'da yaşıyor.

Resmî olarak Rusya'ya ait olan Kuzey Osetya'da aynı zamanda Kafkaslar'daki en önemli Rus askeri üssü de bulunuyor. Komşusu Çeçenistan'ın Rusya ile yaşadığı anlaşmazlık, Kuzey Osetya'da da kendini fazlasıyla hissettiriyor. Dünya kamuoyu Kuzey Osetya'yı, 2004 yılında 30 kadar Çeçen eylemcinin Beslan'da bir okula düzenledikleri baskının Rus ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırılmasıyla daha yakından tanımıştı. 1200 kişinin rehin alındığı olayda, okulda bulunan çocukların yarıdan fazlasına tekâbül eden 331 çocuk hayatını kaybetmişti.

Dağlık Karabağ:

Kafkasların bir diğer potansiyel kriz odağı ise Dağlık Karabağ bölgesi. Nüfusunun çoğunluğunu Ermenilerin oluşturduğu ancak Azerbaycan topraklarında bulunan Dağlık Karabağ, Soyvetlerin dağılmasından sonra Azeriler ve Ermeniler arasında kanlı çatışmalara sahne olmuş ve 20 binden fazla insan hayatını kaybetmişti. Halen Ermenilerin kontrolünde bir Azeri toprağı konumunda olan bölge, zaman zaman iki devlet arasında gerginliğin tırmanmasına neden olmaya devam ediyor.

Dağıstan:

Kafkaslar'daki en büyük Rus cumhuriyeti olan Dağıstan ise sürekli olarak Rusya-Çeçenistan krizinin etkilerini hisseden bir bölge. 1999'da Şamil Basayev liderliğindeki Çeçen güçlerinin Dağıstan'a girmeleri, Rusların ikinci Çeçen operasyonunu başlatması sonucunu doğurmuştu. Bölge sık sık polis ve askerlere karşı silahlı eylemlere sahne oluyor.

İnguşya:

İnguşya ise Kafkaslar'daki Rus cumhuriyetleri arasında en yoksul olanı. İnguşetya olarak da bilinen İnguşya'da yaklaşık yarım milyon insan yaşıyor. Halkın büyük bir bölümünün Çeçenlerle yakın tarihî ve kültürel bağları bulunuyor. Ancak bu yakınlık bile Çeçen Şamil Basayev'in 2004 yılında İnguşya'ya saldırmasını önleyemedi. Çatışmalarda 100'e yakın insan hayatını kaybetti.

Kaderin bir cilvesi olsa gerek ki, kimilerine göre Çeçen direnişinin en önemli kahramanlarından, kimilerine göre azılı bir terörist olan ve aralarında Beslan katliamı da olmak üzere pek çok kanlı eylemi üstlenen Çeçen komutan Şamil Basayev, 2006 Temmuz'unda meydana gelen bir patlamada yaşamını yitirdiğinde İnguş topraklarındaydı. Çeçenler bunun bir kaza olduğunu savunsa da Rus istihbaratı, Basayev'in İnguşya'da düzenlenen bir nokta operasyonda öldürüldüğünü duyurdu.