"İran zaman kazanmaya çalışıyor"

Türkiye ve Brezilya'nın girişimi ile İran'ın nükleer programına ilişkin anlaşmazlıkta önemli bir adım adıldı. İran'ın başkenti Tahran'da Brezilya Devlet Başkanı Lula de Silva ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın katılımıyla düzenlenen törende, İran, uranyum zenginleştirme işleminin yurtdışında yapılmasını öngören anlaşmaya imza attı. Anlaşmaya göre, düşük oranda zenginleştirilmiş 1200 kilogram uranyum 120 kilogram yakıtla değiştirilecek ve takas işlemi Türkiye'de yapılacak.

İran Atom Enerji Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi, Tahran'ın tutumunu, “Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun kriterleri doğrultusunda işbirliğine hazır olduğumuzu ve iyi niyetle hareket ettiğimizi göstermek için takas önerisini, aynı zamanda Batı'nın ısrar ettiği gibi, zenginleştirilmiş uranyumu üçüncü bir ülkeye gönderilmesini onayladık” sözleriyle açıkladı.

Nükleer faaliyetler sürecek

Ancak bu anlaşma, İran'ın nükleer programından vazgeçtiği anlamına gelmiyor. Nitekim Salihi, Reuters haber ajansına yaptığı açıklamada, uranyumun yüzde 20 oranında zenginleştirilmesi dâhil, uranyum zenginleştirme faaliyetlerine devam edeceklerini söyledi. Salihi, varılan anlaşma ile uranyum zenginleştirme faaliyetleri arasında bir bağlantı olmadığını da sözlerine ekledi.

AB ikna olmadı

Brezilya, Türkiye ve İran arasında imzalanan anlaşma Avrupa Birliği ülkelerini de tatmin etmedi. “AB'nin İran hakkındaki görüşleri değişmedi, endişelerimiz devam ediyor” değerlendirmesini yapan Avrupa Konseyi Başkan Herman Van Rompuy, AB'nin İran'la diyaloga hazır olduğunu, ancak Tahran'ın şimdiye kadar bu öneriyi kabul etmediğini dile getirdi.

Peki, AB, varılan uzlaşmadan neden memnun olmadı? Gelişmeleri DW'ye değerlendiren Ortadoğu Teknik Ünivesitesi'nden uluslararası ilişkiler uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, Batı'nın tutumunu şöyle değerlendirdi:

“AB'nin aslında anlaşmaya karşı olduğunu düşünmüyorum, ama İran'ın bugüne kadar takip ettiği politikalar çerçevesinde bir güvensizlik ortamı yarattığı düşüncesiyle İran'ın bu adımında da Türkiye'yi ve Brezilya'yı manipüle etme olasılığı üzerinde düşünüyor Batı. Çünkü şunu vurgulamak gerekiyor; İran'ın Türkiye ve Brezilya ile bu anlaşmayı yaparken, nükleer programından vazgeçtiği sonucunu çıkarmamak gerekiyor. Yani İran, bugüne kadar takip etmiş olduğu bir nükleer güç olma politikasından vazgeçmiş değil.”

İran'ın zaman kazanmaya çalıştığını belirten Hüseyin Bağcı, Tahran yönetiminin Türkiye ve Brezilya'yı da kendi çıkarları doğrultusunda kullandığı yorumunu yaptı:

“İran, Türkiye ve Brezilya'yı kendi çıkarları açısından kullanarak bir noktada Batı ve ABD karşısında zaman kazanıyor. Ama bu aynı zamanda Türkiye'nin de işine geliyor, Brezilya'nın da işine geliyor. Çünkü bu anlaşmanın imzalanması ile birlikte Türkiye hem kendi bölgesinde hem de dünyada daha güvenilir bir ülke imajını vermeyi başarıyor. İran bu noktada Batı ülkeleriyle ile birlikte önümüzdeki dönemde yapacağı görüşmelerde Türkiye'yi bir manivela olarak muhakkak bu anlamda kullanacaktır. Ama İran'ın nükleer programından vazgeçtiğini söylemek mümkün değil. Bu olmadığı için de Batı'nın İran'a karşı olan güvensizliği devam edecek gibi gözüküyor.”

Türkiye, son dönemlerde Ortadoğu'da oynadığı arabulucu rolüyle nüfuzunu giderek artırıyor. Ancak Batı ülkeleri baskıyı artırırken, Türkiye'nin nükleer şüpheli İran'la ilişkilerini güçlendirmesi kuşkulara neden oldu. “Türkiye'nin dış politikasında eksen kayması mı oluyor” sorusunu gündeme getirdi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nden uluslararası ilişkiler uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, Türkiye – İran ilişkilerinin daha da artacağını belirterek şunları söyledi:

“İran ile son dönemde gerçekten çok hızlı gelişen ve artan bir ilişki yoğunluğu yaşanıyor. Geçen yılın ekim ayında Başbakan Erdoğan'ın İran ziyaretinden bugüne kadar geçen süre içinde Dışişleri Bakanı birkaç defa İran'a gitti. İran ve Türkiye öyle gözüküyor ki; hem bu nükleer konular hem bu bölgesel konular senkronize hareket etme davranışı içinde. Birlikte hareket ediyorlar. Bu tabii Batı'da ‘Türkiye Batı'dan ayrılıyor mu, Türkiye'nin dış politikasında eksen kayması oluyor mu' sorularını gündeme getiriyor. Ama ben bir eksen kaymasından çok Türkiye'nin küresel etki artırımına gittiğini ve İran'ın da bu pozisyonda Türkiye'yi kendi politikaları çerçevesinde değerlendirdiğini düşünüyorum. Yani bizim Türkçedeki güzel deyişiyle; al gülüm ver gülüm ilişkisi olarak değerlendirebiliriz.”

© Deutsche Welle Türkçe

Haber: Hülya Köylü

Editör: Ahmet Günaltay