Razglednice iz Stoca

Za Stolac kažu da je jedan od najlepših gradova u Hercegovini. Njegovu istoriju ispisali su Iliri, Grci, Rimljani, Sloveni, Osmanlije i Austrougari, a danas se zbog dužine i kontinuiteta življenja od preko 16.000 godina na tim prostorima, taj grad nalazi na preliminarnoj listi svetske baštine UNESCO. Danas u Stocu, prema popisu stanovništva iz 2013. živi oko 14.500 stanovnika.

Pet kilometara od Stoca nalazi se Daorson, jedan od najstarijih antičkih gradova u Evropi. Danas se tamo mogu videti ostaci megalitskih zidina iz 4. veka pre nove ere. Jedno od najvažnijih nalaza je kaciga s grčkim natpisom ΠΙI, za šta se pretpostavlja da je skraćeno ilirsko ime vlasnika Pinnes. Pronađen je i novac koji je taj narod koristio. Grad Daorson sagrađen je po uzoru na grčki grad Mikenu.

Vidoški grad je jedna od najvećih srednjovekovnih tvrđava u BiH. Prvi put se pominje 1444. kao posed Stjepana Vukčića Kosače. Zauzima površinu od oko 20.500 kvadratnih metara. Grad je imao tri jasno podeljena dela: Donji, Srednji i Gornji grad. A imao je i 10 cisterni za vodu, kao i magacin za brašno. Stari grad Stolac je nacionalni spomenik BiH i mesto je održavanja Stolačke tarče.

Na 15 kilometara od Stoca nalazi se jedno najvažnijih i najvećih nalazišta srednjovekovnih nadgrobnih spomenika u BiH. Reč je o nekropoli stećaka Boljuni sa ukupno 273 spomenika. Tamo je sahranjen i Vlatko Vuković Kosača, na čijem je spomeniku bosančicom uklesano: „a se leži dobri junak i čoek vlatko vuković“. Na nekoliko stećaka u Boljunima potpisani su i majstori klesari Grubač i Semorad.

Nekropola od ukupno 133 stećka nastala je krajem 14. stoleća, a najveći broj stećaka datira iz 15. i 16. veka: 63 stećka je ukrašeno motivima lova, sunca, kruga, dekorativnim motivima, motivima štita i mača, te motivima krsta. Nalazi se tri kilometra zapadno od Stoca.

U centru Stoca, ispred Prve osnovne škole, nalaze se ostaci spomenika učesnicima NOB-a u Drugom svetskom ratu, ispod kojeg je i spomen kosturnica. Spomenik je srušen u ratu 1992. i danas je tu samo postolje pored kojeg je tabla s imenima poginulih. Opštinska vlast u Stocu 2015. je donela odluku o izmeštanju spomenika i kosturnice, i korišćenja prostora „u druge svrhe“. To se još uvek nije desilo.

„Osloboditelju Stoca od višestoljetnog robovanja Turcima prigodom 120-godišnjice podigoše zahvalni Hrvati stolačkog kraja“, napisano je na ovoj spomen tabli podignutoj 1998. godine Ivanu Musiću. Spomenik se takođe nalazi ispred Prve osnovne škole u Stocu.

„U ovom objektu su Hrvatsko vijeće odbrane HVO u julu i avgustu 1993. god. zatvarali i mučili Bošnjake koji su bili izlagani psihofizičkom maltretiranju, a neki su pretučeni do smrti. Preživjeli su transportovani u koncentracione logore: Dretelj, Heliodrom, Gabela i druge“, napisano je na spomen-tabli koju je 2011. godine postavilo Udruženje logoraša Stolac.

Pre rata Stolac je bio jedan od nacionalno najmešovitijih gradova u BiH sa oko 8.100 Bošnjaka, 6.200 Hrvata i oko 3.900 Srba. Danas u gradu živi oko 5.500 Bošnjaka, 8.500 Hrvata i oko 280 Srba. U gradu na Bregavi ne mogu se ignorisati ruševine ostale iza poslednjeg rata, različiti nacionalno obojeni grafiti, te rupe od metaka i gelera da zidovima objekata.

U Stocu se nalazi i muzej Makova hiža ili Makova kuća. Mehmedalija Mak Dizdar (1917-1971) je jedan od najvećih pesnika BiH. U bivšoj Jugoslaviji bio je glavni urednik izdavačke kuće „Narodna prosvjeta“ i javno se zalagao za treću verziju tadašnjeg srpsko-hrvatskog jezika. Ostao je poznat po svojoj knjizi „Kameni spavač“, te pesmama „Modra rijeka“ i „Zapis o zemlji“.

Kroz Stolac protiče reka Bregava na kojoj se leti Stočani kupaju, ali je koriste i za poljoprivredu. Voda je čista i hladna, a duž toka reke nalaze se mnogi slapovi i kupališta, kao i nekoliko vodenica. Stari naziv reke je Vidoštica ili Vidova reka, i dužina njenog toka je 31 kilometar.

Godine 1835. četvorica braće Rizvanbegović su, nakon što je ukinut položaj dizdara i kapetana, izgradila svoje privatno imanje – Begovinu. Danas se kompleks sastoji od pet objekata konaka i šest stambenih objekata, kao i niza pomoćnih ekonomskih objekata. Objekti su od kamena, krovovi obloženi kamenim pločama, dok su vrata tradicionalna bosanska sa zvekirom. Begovina je nacionalni spomenik BiH.

Na Bregavi u Stocu se nalaze tri velika kamena mosta i nekoliko manjih. Među najstarije ćuprije ubraja se Gornja ćuprija koja je sedamdesetih godina prošlog veka dobila naziv Inat ćuprija. Pored ćuprije se nalazi džamija, hamam, mlinica i kafana. Danas je posećuju mnogi turisti.

Ćuprijska džamija ili džamija Hadži Alije Hadžisalihovića sagrađena je 1736. na levoj obali reke Bregave. Proglašena je nacionalnim spomenikom BiH. Godine 1993. Srušile su je snage HVO, kao i druge džamije u Stocu. Njeni ostaci odvezeni su kamionima. I druge džamije u gradu bile su minirane: Careva, džamija Ismail-kapetana i džamija Alipaše Rizvanbegovića. Ćuprijska džamija obnovljena je 2010.

U samom centru Stoca nalazi se i Duhovno-kulturni centar Trebinjsko-mrkanske biskupije koji je otvoren 2013. godine. Prethodno je na tom mjestu bila robna kuća Stočanka. Stolac ima jos dve katoličke crkve od kojih je glavna katolička crkva Crkva Sv. Ilije koja je izgrađena 1902. godine i 1993. je bila granatirana, te jednu pravoslavnu crkvu.

Stolac je danas podeljeni grad sa školom koja spada pod kategoriju „dve škole pod jednim krovom“ i kafićima u kojima se „zna ko gdje pije kafu“. Ipak, život u gradu sa mediteranskom klimom leti je vidljivo veseo. Zaboravlja se na nezaposlenost i odlazak mladih, a kulturne manifestacije poput „Slovo Gorčina“ daju gradu jedinstvenu atmosferu.