Da li je Sarajevo etnički čisto?

U predratnom Sarajevu na području opština Stari Grad, Centar, Novi Grad, Novo Sarajevo, Ilidža, Pale, Trnovo, Vogošća, Hadžići i Ilijaš živelo je 527.049 stanovnika. Nacionalni sastav stanovništva prema popisu iz 1991. godine: i to oko 50 odsto Muslimana, 30 odsto Srba, 7 odsto Hrvata i 11 odsto Jugoslovena.

Danas na tom istom području živi oko 490.000 stanovnika od kojih je nekoliko desetina hiljada Srba – ali koliko tačno, to se ne zna. Nadležni ne žele da iznose podatke o etničkoj strukturi Sarajeva jer popisa stanovništva nije bilo od 1991. godine. Profesor Omer Ibrahimagić smatra da su ocene o „etnički čistom Sarajevu“ koje periodično dolaze iz Republike Srpske (RS) predimenzionirane, te da u glavnom gradu BiH „danas živi oko 40.000 Srba“.

Predsednik Saveza logoraša RS Branislav Dukić tvrdi da je današnja etnička slika Sarajeva bitno izmenjena u odnosu na predratnu. Kaže da se na popisu 1991. godine izjasnio kao Jugosloven, „zbog čega je u bivšoj kasarni Viktor Bubanj u ratu bio zatočenik“, te da su upravo podaci iz popisa o Jugoslovenima i ostalima danas predmet politizacije. „Ne kažem da među Jugoslovenima i ostalima nije bilo Bošnjaka, Hrvata i drugih, ali kažem da današnje Sarajevo više nije ono Sarajevo. Ko je za to kriv, da li Bošnjaci, Srbi ili Hrvati, pokazaće istorija“, kaže Dukić.

Odlazak iz opkoljenog Sarajeva

Do danas nije utvrđeno koliko je sarajevskih Srba bliskih Srpskoj demokratskoj stranci (SDS), koju je tada vodio Radovan Karadžić, napustilo grad uoči izbijanja sukoba u proleće 1992. godine. Neki od njih su, prema kasnijim kazivanjima, mislili da grad napuštaju „privremeno, dok se politička situacija ne smiri“. No, obruč koji je oko Sarajeva zatvoren 6. aprila 1992. godine, pukao je tek 1995. godine pod pritiskom Dejtona.

Srbi koji su ostali u Sarajevu tokom opsade (prema nekim procenama bilo ih je između 30.000 i 40.000) delili su sudbinu svojih sugrađana, što znači da su svakodnevno bili podvrgnuti artiljerijskim, snajperskim i avionskim napadima bivše Vojske Republike Srpske (VRS) i Jugoslovenske narodne armije (JNA). Mnogi su poginuli ili su ranjeni.

Tokom opsade, uslovi života bili su gotovo nepodnošljivi zbog čega su mnogi stanovnici privremeno ili trajno napustili Sarajevo. Putevi izlaska iz opkoljenog grada vodili su preko kontrolnih punktova VRS (najčešće most „Bratstva i jedinstva“ na Grbavici) ili Hrvatskog veća odbrane (HVO) uspostavljenih izvan područja koje je oko Sarajeva kontrolirala VRS (prema Kiseljaku ili Mostaru). „Srbi su u to vreme imali 'privilegiju' da su mogli da napuste Sarajevo“, kaže Ibrahimagić.

Egzodus nakon „reintegracije“

Prema oceni analitičara, do velikog egzodusa Srba iz Sarajeva došlo je 1996. godine, kada su gradska područja koja su tokom rata bila pod kontrolom VRS (Grbavica, Vogošća, Ilidža, Ilijaš, Hadžići) „reintegrisana“ u Federaciju BiH. Tadašnje vođstvo RS pozvalo je srpsko stanovništvo da napusti pomenuta područja. „Poznata je aktivnost Momčila Krajišnika i rukovodstva RS da iseljavaju Srbe pre nego što se ta mesta predaju Federaciji“, kaže profesor Ibrahimagić.

Predsednik Saveza logoraša Republike Srpske Branislav Dukić veruje da je međunarodna zajednica odgovorna za odlazak Srba iz reintegrisanih područja Sarajeva. „Ovaj sukob i rat je donela međunarodna zajednica, odnosno Sjedinjene Američke Države i deo evropskih te istočnih zemalja kojima nije odgovarala bivša Jugoslavija. Oni su doveli do toga da postoji ovakvo Sarajevo i ovako uređena BiH“, kaže Dukić.

Mnogi Srbi su 1996. prešli su na teritoriju današnjeg Istočnog Sarajeva (delovi predratnog Sarajeva koji su dejtonskom odlukom pripali RS, prvobitno nazvani „Srpsko Sarajevo“). Istočno Sarajevo (opštine Pale, Sokolac, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo i Istočni Stari Grad) danas ima oko 90.000 stanovnika, većinom Srba. „Prema tome, ako bi se izvršila prava analiza, koja ne bi bila politički opterećena, ne bi se moglo govoriti o etnički čistom Sarajevu kao što se to danas govori u RS“, kaže Ibrahimagić.

Jedan grad u dva entiteta

Iako je granica koja deli Istočno Sarajevo od Sarajeva istovremeno i entitetska linija, Branislav Dukić ne misli da se može govoriti o podeljenom gradu. „Zna se šta je Sarajevo, a istočni deo Sarajeva je bila geografski i prostorno neuređena površina i sad je tu nastalo novo Sarajevo koje se zove Istočno Sarajevo“, kaže Dukić.

Profesor Ibrahimagić zato je predlagao da se Sarajevo, kao glavni grad BiH, geografski zaokruži kao jedna celina „ne dirajući u entitetske granice“. „Jednostavno, glavni grad BiH je Sarajevo, s tim što bi ga trebalo geografski omeđiti u njegovim predratnim granicama“, kaže Ibrahimagić. On ističe da bi Sarajevu to vratilo predratni multietnički karakter, ali da političari iz oba entiteta nemaju sluha za ovakvu inicijativu jer „i dalje žele politizovati o posledicama rata kupeći jeftine političke poene“.

Autor: Samir Huseinović, Sarajevo
Odg. urednik: Nemanja Rujević