„Crveni“ Vinetu

Mada su im se izrugivali i mada su bili retko na repertoaru bioskopa, vestern filmovi su u bivšim komunističkim zemljama kao što su bili Sovjetski Savez, Nemačka Demokratska Republika (DDR) ili Čehoslovačka, pobuđivali sasvim drugačiju vrstu pažnje. Kako građanima originali, osim ponekad, nisu prikazivani taj tipično američki žanr kopiran je u sopstvenim filmovima o revoluciji ili Indijancima. Tako je nastao na Istoku veoma popularan, na Zapadu gotovo nepoznat podžanr koji bi se mogao obuhvatiti pojmom „crveni vestern“. Taj „crveni vestern“ sada je počastvovan i retrospektivom na filmskom festivalu u Roterdamu.

Gojko Mitić – vrhovni Indijanac DDR

U bivšoj Nemačkoj Demokratskoj Republici svakome su bili poznati vestern filmovi sa Gojkom Mitićem. Nakon što je sredinom šezdesetih godina gotovo cela decenija zahtevnih, umetničkih filmova filmske kuće DEFA zabranjena i završila u bunkeru, sasvim zvanično počelo je snimanje serije prosvetiteljskih vestern filmova. Premijera prvog u nizu - „Sinovi velike medvedice“ - bila je 1966. godine. Glavni junak bio je mladi indijanski poglavica koji brani pleme od beskrupuloznih belih osvajača i vodi pravedni oslobodilački rat.

Ideološki obojeni filmovi o Indijancima „Made in DDR“ kretali su se na neispitanom terenu. Autorima je uspelo da realno prikažu indijansku svakodnevicu. Novinu su predstavljali poruka da su beli osvajači počinili genocid nad prastanovnicima Amerike i preokretanje klasične slike o neprijatelju iz vestern filmova. Samo u Nemačkoj Demokratskoj Republici devet miliona ljudi gledalo je prvi domaći film o Indijancima. Do 1983. godine snimljeno je još nekoliko istočnonemačkih vesterna. U celom istočnom bloku Gojko Mitić, koji je u njima igrao Indijance, postao je velika zvezda.

Mladi osvetnik

I u ranim danima kinemotografije u istočnoj Evropi i Rusiji snimani su vestern filmovi. U vreme nemog filma jedan od pionira, Lev Kulešov, snimio je prvi sovjetski vestern pod nazivom „Avanture mistera Vesta u zemlji boljševika“. Na nišanu filma bili su američki kapitalisti i film se danas smatra jednim od klasičnih dela kinematografije.

Manje su poznati sovjetski revolucionarni filmovi kao, na primer, „Tajanstveni osvetnik“ Edmonda Keosajana iz 1967. godine. U filmu se četvorica domišljatih mladića uspešno obračunavaju sa belogardejskim najamnicima. Na kraju filma jašu u susret tamno crvenom suncu na zalasku. Film se znalački poigrava sa mitovima vesterna i sniman je po narudžbi komunističke partije. Trebalo je da bude protivteža ogromnom uspehu holivudskog filma „Sedmorica veličanstvenih“ koji je sa višegodišnjim zakašnjenjem oduševio sovjetsku filmsku publiku i da mu suprotstavi socijalističke heroje.

Tačno u podne na poljski način

I ruski oskarovac Nikita Mihalkov filmsku karijeru je počeo neobičnim „crvenim vesternom“. Njegov debitantski film „Kod kuće kod stranaca, stranac u gostima“ govori o pograničnom gradu u dvadesetim godinama prošlog veka za vreme građanskog rata i izražajno i sadržinski je vredan pažnje. Sam Mihalkov igra harizmatičnog belog bandita koji biva ubijen u klasičnom obračunu na kraju filma.

Veoma zanimljiv je i poljski film „12 časova – podne“, varijanta „Zakona pesnice“, Ježija Hofmana i Edvarda Skorcevskog iz 1964. godine. Radnja crno-belog filma odigrava se u malom mestu koje su napustili Nemci i u koje se 1945. uvodi novi poljski poredak. Tu je i Andžej Kenig koji je bio u koncentracionom logoru i koji među novim vlastodršcima otkriva profitere i ubice i sam se bori protiv svih. Film je pravo otkriće.

Posle prve retrospektive na roterdamskom filmskom festivalu „crveni vesterni“ biće prikazani i na drugim evropskim festivalima. Linc, Bratislava i Getenborg samo su neke od sledećih stanica na njihovoj „vestern turneji“ kroz Evropu.

Autor: Jerg Tasman / Nenad Briski

Odg. urednica: I. Ivanović