Wystawa malarstwa "Katyń 10 kwietnia 2010"

Po monumentalnym cyklu papieskim ("Och Karol", 2010 r.) Anetta Küchler-Mocny wzięła ponownie na warsztat kompleksowy projekt malarski o tematyce polskiej: katastrofę smoleńską.

Dobra sztuka o katyńskiej traumie

Projekt ten zainteresował organizatorów nie tylko pod względem samego tematu, ale również pod kątem rodzącego się tu automatycznie pytania, jak podchodzi dziś sztuka do kwestii wydarzeń historycznych i godnego ich upamiętniania. Czy sztuka może dostarczać obrazów, które szczegółowo ilustrują wymiar tych tragedii? "Katyń to przecież podwójna trauma narodu polskiego. W 2010 roku na nowo odżyły dawne koszmary i resentymenty" - zauważa profesor Thomas Sternberg, dyrektor Akademii oraz kurator wystawy.

10 kwietnia 2010 roku zginęli ci, którzy lecieli na obchody 70. rocznicy od dziesięcioleci zakłamywanej przez sowiecką Rosję masakry katyńskiej, by pochylić się nad mogiłami ofiar. Lecieli także z przesłaniem pojednania i zamknięcia pewnego rozdziału historii.

Polskiej malarce udało się bez patosu i celebrowania uczuć narodowych stworzyć nadzwyczaj subtelny zapis traumatycznych wydarzeń katyńskich. Dobra sztuka zdaniem prof. Sternberga nie musi definiować sie poprzez drastyczne obrazy czy gotowe odpowiedzi. "Dobra sztuka jest otwartą ofertą dla naszych indywidualnych refleksji, interpretacji i emocji" - podkreśla kurator.

Mroczny las śmierci i osobliwy węzeł

Punktem centralnym obejmującej ponad 30 prac ekspozycji jest monumentalny, dziewięcioczęściowy cykl "Węzeł graniczny", ukazujący skrawek mrocznego lasu na tle jasnobłękitnego nieba. Rozciągnięta przed lasem biało-czerwona taśma sugeruje stan zagrożenia.

Obraz ten nie przekazuje informacji historycznej, nie jest dokumentacją ani interpretacją faktów. "Nie pokazuję konkretnego wypadku - opowiada malarka - lecz poprzez symbole nawiązuję do tych dwóch tragedii".

Oczywiście już sam tytuł "Węzeł graniczny" ("Grenzknoten") zestawiony z dwóch sprzecznych ze sobą słów sygnalizuje zdaniem Küchler-Mocny, że coś się łączy i dzieli. "Z jednej strony okoliczności katastrofy smoleńskiej stały się klamrą spinającą te dwie historie i sprawiły, że światowa opinia publiczna zainteresowała się zbrodnią katyńską. Z drugiej zaś, nie można utożsamiać katastrofy lotniczej z ludobójstwem" - mówi artystka.

Biało-czerwoną taśmę, sugerującą również barwy narodowe Polski, malarka opatrzyła węzłem w formie wstążki. "Chciałam symbolicznie zaoferować możliwość rozwiązanie tego węzła, to znaczy zachęcić oglądającego do zainteresowania się głębiej tym tematem" - wyjaśnia.

Krzyż i krzyżujące się brzozy

Wąski korytarz dzielący 10-metrowe płótno - co zdaniem organizatorów dodatkowo pogłębiło symboliczną wymowę wejścia w materię obrazu, w historię lasu katyńskiego - wiedzie bezpośrednio do kaplicy, w której oglądać można 5-metrowy krzyż składający się z siedmiu malowideł o motywie krzyżujących się konarów brzóz.

Inspiracją dla tej instalacji stał się wystawiony przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie, w 2010 roku, prowizoryczny krzyż drewniany - obiekt rozgrywek politycznych i sporów światopoglądowych. Artystce nie chodziło jednak o wyłączne wyeksponowanie aspektu politycznego czy religijnego, lecz o uogólnienie tematu krzyża, ukazanie szerszego spektrum jego znaczeń i symboli. "Krzyż brzozowy - wyjaśnia malarka - stawiany przykładowo w miejscach wypadków, sygnalizuje niebezpieczeństwo. Jest także symbolem bólu i cierpienia. Ale brzoza jest również drzewem życia... " Krzyż w sztukach pięknych - jak zauważa kurator wystawy - nie jest na ogół wyznaniem wiary, lecz podkreśla ich związek z tradycją chrześcijańską".

Zróżnicowana faktura i zredukowana kolorystyka

Anetta Küchler-Mocny jest bezsprzecznie mistrzynią w technice nakładania kontrastowych warstw farby. Poprzez ten zaskakujący często kontrast między gęstą, grubą, wręcz reliefową strukturą motywu, a gładkim laserunkowym kolorytem tła wydobywa ekspresję malarstwa oraz intensywność i dramatyzm przedstawienia. "Na samym środku zagęszczam farbę, a tym samym tę tragiczną historię". Ale już po obu stronach leśnego motywu nanosi lekkimi muśnięciami pędzla coraz cieńsze, akwarelowe powłoki, pozostawiając na końcu czyste, białe płótno. "Chciałam pokazać, że nasze emocje zaczynają się wyciszać, że zaciera się powoli, nie sama historia, ale wspomnienie o tym wydarzeniu".

Nastrój niebezpieczeństwa i niepokoju potęguje, dominująca również w pozostałych płótnach z serii "Lasu", gama głębokich brązów i błękitów przechodzących w czerń.

Potrzebujemy historycznych obrazów

Anetta Küchler-Mocny zaprezentowała interesujący projekt malarski zarówno pod względem formy, stylu jak i ujęcia samego tematu. "Potrzebne są nam obrazy - podkreślił prof. Thomas Sternberg - przywracające pamięć o minionych zdarzeniach. Potrzebujemy nowego, odpowiadającego współczesnym kryteriom malarstwa historycznego, na tyle silnego artystycznie i emocjonalnie, że zdoła ono wywołać wśród widzów pożądane emocje i skojarzenia".

W ramach trwającej do 29. kwietnia ekspozycji odbędzie się 10 kwietnia w Akademii Franz-Hitze-Haus forum dyskusyjne z udziałem polskiej malarki pt. "Sztuka i spirytualność".

Renata Nagajew

red.odp.: Małgorzata Matzke