Spadkobiercy Abrahama w Muzeum im. Bodego w Berlinie

Abraham był pierwszym, który głosił wiarę w jednego Boga tworząc tym samym podwaliny religii monistycznej, bardzo wówczas odmiennej od rozpowszechnionej wiary w wielu bogów. Napisem „Bóg” po grecku, hebrajsku i arabsku wita zwiedzających niezwykła wystawa w Muzeum im. Bodego w Berlinie: „Bóg – spadkobiercy Abrahama nad Nilem. Żydzi, chrześcijanie i muzułmanie w Egipcie, od czasów antycznych po średniowiecze”.

Pierwszym, co przyciąga uwagę zwiedzających są kunsztowne wydania świętych tekstów chrześcijan, Żydów i muzułmanów: Biblia, Tanach i Koran.

Kościoły, synagogi i meczety

250 obiektów archeologicznych ze zbiorów Muzeum Egipskiego w Berlinie, zbiór papirusów Państwowych Muzeów Berlina i kilka eksponatów pożyczonych z Muzeum Brytyjskiego i z Luwru dają wgląd w codzienne i religijne życie w Egipcie. Kraj nad Nilem przez stulecia był przy tym ojczyzną wyznawców wielu religii. Zwłaszcza Aleksandria, której poświęcona jest osobna sala, uchodziła długo za tygiel religii, języków, kultur i światopoglądów.

Wystawa koncentruje się na obiektach. Pokazywane są przedmioty ceramiczne, metalowe, rzeźby, tekstylia, ozdoby. Są reliefy z budowli sakralnych – z kościołów, synagog i meczetów, i rzeźby z motywami religijnymi. Każdy egzemplarz na wystawie jest starannie wybrany i „wkomponowany w kontekst”, tłumaczy szefowa Muzeum Egipskiego i zbioru papirusów Friederike Seyfried. W jednej z witryn na przykład pokazywane są kamienne zbiorniki, części instalacji wodnych. Przy nich cytaty z Biblii, Tanachu i Koranu wskazujące na religijne znaczenie wody.

Od egipskiej Izydy po chrześcijańską Marię

Wystawa nie zajmuje dużo przestrzeni, mimo to wymaga czasu. Jeżeli bowiem chce się zrozumieć jej przesłanie, ważny jest bez mała każdy pokazywany obiekt. Każdy z nich jest cackiem, przy każdym warto się zatrzymać. Zwiedzający nie powinien jednak oczekiwać, że wyniesie z wystawy obszerną wiedzę o życiu nad Nilem od czasów antycznych po średniowiecze. Obiekty są wyrwane z ich codziennego kontekstu, dlatego pozostają abstrakcyjne.

Mimo to wystawa pokazuje, jak różnorodne były w Egipcie kultury i religie, jak płynne były granice między nimi, jaki wywierały na siebie wpływ. Te wpływy obrazują wybrane motywy, jak choćby „orientalne Boginie Matki”, tłumaczy Friederike Seyfried. Motyw Izydy karmiącej Horusa jest kontynuowany w ikonografii chrześcijańskiej - choćby Maryja jako Maria lactans: „karmiąca Dzieciątko Jezus”.

Pokojowe współżycie kiedyś i dzisiaj

Spacer po wystawie kończy motyw śmierci. W witrynie mieszczone są nagrobki zmarłych wyznania chrześcijańskiego, mojżeszowego i muzułmańskiego. – Czegoś takiego nie było jeszcze na żadnej wystawie – podkreśla Friederike Seyfried. – A że w żadnej z tych trzech religii śmierć nie oznacza końca podróży, tylko początek nowej przyszłości, koniec naszej wystawy nie jest smutny – dodaje. Zwiedzającego żegna wyobrażenie raju, we wszystkich trzech religiach przedstawianego jako kwitnący ogród.

Historia trzech religii powołujących się na Abrahama nie kończy się jednak w średniowieczu. Szeregiem krótkich dokumentalnych wideo wystawa próbuje przerzucić pomost do współczesności. Żyjący w Egipcie wierni i duchowni mówią w nich o swoim spojrzeniu na religię i o współżyciu z wyznawcami innych religii. Filmy pokazują też religijne święta oparte na wielowiekowych tradycjach. Przerzucenie pomostu do współczesności jest udanym zabiegiem. Zwiedzający zaczyna nagle rozumieć, jaką siłę niesie z sobą religia i jak bardzo związana jest z codziennością, nawet jeżeli sobie tego dzisiaj nie uświadamiamy.

Dobrobyt zapobiega konfliktom

Pokojowe współżycie ludzi różnych wyznań jest możliwe i warte zachodu – to przesłanie wystawy. Potrzebne są jednak pewne warunki. – Podstawą tak dobrego współżycia po arabskim podboju Egiptu było z pewnością to, że panująca warstwa wyznania islamskiego tolerowała inne społeczności religijne, częściowo jako „obywateli z innymi prawami”. Sytuacja ekonomiczna sprzyjała takiemu wpółżyciu opartemu na tolerancji. Myślę, że im lepiej powodzi się danemu społeczeństwu, tym mniejszy jest w nim potencjał konfliktowy – tłumaczy Friederike Seyfried.

Christiane Kort / Elżbieta Stasik