FTK: Praca trybunałów nie jest wprost porównywalna

Zwykłe porównanie liczb spraw i orzeczeń Trybunałów Konstytucyjnych w Polsce i Niemczech, jakiego dokonał w polskich mediach minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, prowadzi do błędnych wniosków, uważają eksperci. Zgodnie z sugestią ministra można sądzić, że niemiecki TK pracuje co najmniej dziesięciokrotnie wydajniej, niż polski.

Chybione porównanie

Porównywanie ze sobą wyników pracy i orzecznictwa niemieckiego i polskiego Trybunału Konstytucyjnego nie jest jednak możliwe przy pomocy bezwzględnych liczb, uważają prawnicy także w Niemczech. Federalny Trybunał Konstytucyjny w Karlsruhe nie chce komentować porównania polskiego ministra. W rozmowie z DW rzecznik FTK Bernd Odoerfer oznajmił jedynie: "Pracy obydwu sądów nie można wprost porównywać z powodu różnic w trybie i warunkach ich orzekania".

Wysoka liczba skarg konstytucyjnych w Niemczech wynika głównie z faktu, że w Niemczech można je kierować - inaczej niż w Polsce - również przeciwko indywidualnym rostrzygnięciom sądowym. W doniesieniu prasowym z 30.12.2015 polski TK tłumaczy tę różnicę wskazując na tzw. "szeroki model" skargi konstytucyjnej, jaki panuje w Niemczech i "wąski" w Polsce.

Podczas gdy w Polsce wpływa do TK rocznie od 400 do 500 skarg konstytucyjnych, w Niemczech wpłynęło w ub. roku ponad 10 tys. wniosków, wśród których skargi stanowią zdecydowaną większość. Około 4 tys. wniosków zostało jedynie wpisanych do ogólnego rejestru ze względu na niedopuszczalność (np. ze względów formalnych). Ponad 6600 skarg konstytucyjnych było w 2014 r. wstępnie rozpatrywanych, z czego 98 proc. dość szybko odrzucono (5029 bez uzasadnienia). 1116 otrzymało kilkuzdaniowe uzasadnienienie ze wskazaniem na podstawę prawną, a tylko w 217 przypadkach niemiecki trybunał obszerniej uzasadnił decyzję.

Decydują sędziowie

Wysokie "moce przerobowe" niemieckiego TK tłumaczy fakt, iż w Niemczech każdy z 16 sędziów TK posiada 4 asystentów, tzw. pracowników naukowych. To oni przygotowują wstępne opinie na temat wpływających skarg konstytucyjnych. Asystentami są prawnicy, nierzadko sędziowie w innych sądach lub prokuratorzy, którzy na okres określony (z reguły 3 lata) pełnią staż w TK.

Asystenci przygotowują opinie, oceniają przypadki i raporty, które następnie przekazywane są do sędziów, którzy podejmują ostateczną decyzję, czy sprawa zostaje przyjęta, czy odrzucona oraz kierują ją do odpowiedniego gremium.

Większość decyzji jednogłośnie w 3-osobowych izbach

Niemiecki system charakteryzuje szereg uproszczeń. Zdecydowana większość spraw rozpatrywana jest np. w sześciu trzyosobowych izbach TK, które muszą jednogłośnie orzec w sprawie. Sędziowie wiedzą z rocznym wyprzedzeniem, kiedy są obrady izb i często specjalizują się w określonym zakresie. Jeżeli sędziowie nie są zgodni lub mają wątpliwości, wówczas przekazują sprawę wyżej - wtedy decyzja zapada w jednym z dwóch ośmioosobowych senatów TK. Zdarza się to rzadko. W 2014 roku obydwa senaty orzekły łącznie w 39 sprawach, czyli dokonały tzw. rozstrzygnięć merytorycznych.

Do decyzji senatu konieczna jest obecność co najmniej 6 sędziów, z reguły decyzje podejmowane są jednak w pełnym składzie. Plan posiedzeń TK znany jest bowiem z rocznym wyprzedzeniem, co umożliwia sędziom planowanie obecności. W nagłych przypadkach i gdy chodzi wyłącznie o oddanie głosu, sędziowie mogą tego wyjątkowo dokonać faksem. Teoretycznie przewodniczący TK ma też możliwość losowego zdecydowania o zastępstwie przez sędziego z drugiego senatu.

Zwykła większość z reguły wystarcza

W większości spraw decyduje zwykła większość, choć istnieją odstępstwa od tej zasady. Dotyczą one spraw wyjątkowej wagi, jak np. utraty praw podstawowych, delegalizacji partii z powodu sprzeczności z konstytucją, odpowiedzialności konstytucyjnej sędziów oraz prezydenta Niemiec. Jeżeli rozstrzygnięcia oznaczają ingerencję w prawa podstawowe, wówczas konieczna jest większość 2/3 głosów. Podobnie ma się sprawa w przypadku dyscyplinarnych spraw sędziów.

Sędziowie mogą się wstrzymać od głosu, jednak zwyczaj ten nie jest stosowany. W przypadku, gdy senat decyduje np. o dopuszczalności ustawy Bundestagu i w ośmioosobowym gremium sędziów dochodzi do sytuacji 4 za i 4 przeciw, wówczas sprawa jest nierozstrzygnięta przez TK i oznacza w konsekwencji np. pozostawienie ustawy Bundestagu w mocy.

Róża Romaniec, Berlin