Publikacja: Sytuacja polityczna i zmiany w Polsce 1976-1997

Agnieszka Zagańczyk-Neumann jest pracownikiem naukowym na wydziale historii Ruhr-Universitaet w Bochum. „Frankfurter Allgemeine Zeitung” (FAZ) omawia w obszernym artykule „Partia z ukrytym bohaterem” jej publikację „Udana rewolucja. Sytuacja polityczna i zmiany w Polsce 1976-1997” (Die geglückte Revolution. Das Politische und der Umbruch in Polen 1976-1997”), która przedstawia różne oblicza historii Polski przed i po przełomie w 1989 roku. „To, że Solidarność jest dziś postrzegana co najmniej jako początek końca komunizmu w Europie wschodniej, należy tymczasem do kanonu większości analiz i prezentacji przełomu w 1989”, stwierdza FAZ. W swej publikacji Zagańczyk-Neumann sięga daleko wstecz. Cezurą dla niej jest powstanie w 1976 roku Komitetu Obrony Robotników (KOR), ale przedstawia też dyskusje w łonie opozycji po przejęciu władzy przez Władysława Gomułkę w roku 1956. Służyć ma to, jak podkreśla dziennik, poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: „dlaczego w Polsce nie doszło po ogłoszeniu stanu wojennego do wojny domowej, tylko do Okrągłego Stołu, który odegrał rolę narzędzia porozumienia i pokojowego przejścia do demokracji, mimo że po obu stronach barykady znajdowały się radykalne ugrupowania, które nie akceptowały takiego rozwiązania?”.

Jak zaznacza recenzent, takie cofnięcie się daleko w przeszłość jest całkowicie zrozumiałym podejściem „służącym zrozumieniu rozwoju wydarzeń w Polsce, gdyż ukazuje kontrowersje w łonie niezmiernie żywego polskiego środowiska intelektualistów oraz ich następstwa i inne, związane z tym kwestie”. Autorka publikacji chwalona jest za „imponująco szczegółowo przygotowaną dokumentację”, w której przedstawia trwające przez 20 lat spory w Polsce. Konsekwencją poszukiwania odpowiedzi na postawione przez nią pytanie jest zniwelowanie popularnego, lecz zbyt dużego uproszczenia podziału na ciemiężców i uciemiężonych, zaznacza FAZ. Dyskusje w obozie partyjno-rządowym, zauważa dziennik, przynajmniej na początku analizy, traktowane są przez autorkę publikacji poważnie i postrzegane przez nią jako warunek i ważna część porozumienia. Autorka stwierdza, pisze FAZ, że w okresie od przejęcia władzy przez Gomułkę do powstania KOR, rządząca PZPR była „względnie spójna i kontrolowała rozwój wydarzeń”. Zmiany zaszły dopiero po 1976 roku, kiedy doszło do „wzrostu zróżnicowania i instytucjonalizacji stron, najpierw w opozycji, a później też w łonie PZPR”, której KOR odebrał najważniejszą funkcję - reprezentowania interesów robotników. „Stawiając tezę, że na skutek stanu wojennego w mniejszym stopniu zmieniła się praktyka polityczna, o wiele bardziej zaś myślenie polityczne, a obie strony sporu zbliżyły się do siebie, autorka przedstawia obszerną i kontrowersyjną dyskusję w Polsce. Generał Jaruzelski stworzył, w jej przekonaniu, własną politykę dialogu ze społeczeństwem”, pisze FAZ. Dziennik cytuje Agnieszkę Zagańczyk-Neumann, która pisze: „W czasie stanu wojennego paradoksalnie wykrystalizowało się w czołówce partii, podobnie jak w łonie lewicowej opozycji, przekonanie, że jest się skazanym na siebie”. Z tej konstelacji, zaznacza FAZ, można wywnioskować, że Okrągły Stół stał się oznaką, że do władzy doszli realiści.

Autor recenzji podkreśla, że niemiecki czytelnik zna wiele faktów z dziejów polskiej opozycji politycznej, lecz dzięki tej publikacji otrzyma szczegółowy wgląd w dyskusje toczone w KOR i w PZPR. Wydaje mu się też, że autorka publikacji postrzega Mieczysława Rakowskiego, naczelnego czasopisma „Polityka” i ostatniego premiera rządu PRL, jako „cichego bohatera w partii", ponieważ wcześnie rozpoczął dialog z opozycją, opowiedział się za otwarciem i reformami, a w generale Jaruzelskim widział być może jedynego silnego człowieka, który może uratować Polskę przed ruiną i postawić na nogi zreformowaną partię”.

Autor recenzji w FAZ przypuszcza, że niektóre tezy i interpretacje Agnieszki Zagańczyk-Neufeld pewnie wzbudzą sprzeciw, ale przedstawienie przez nią bardziej szczegółowo, obok opozycji, także drugiej, partyjnej strony biorącej udział w wydarzeniach, których finałem było zwycięstwo pokojowej rewolucji w Polsce, usprawiedliwia zamysł autorki publikacji.

opr. Barbara Cöllen