1. Przejdź do treści
  2. Przejdź do głównego menu
  3. Przejdź do dalszych stron DW

Przypuszczenie naukowców: pierwsze sery w Europie produkowano w Polsce

Malgorzata Matzke25 grudnia 2012

Naczynia ceramiczne z okresu neolitu odnalezione na obszarze Polski są dowodem na to, że już przed 7500 laty produkowano tam pierwszy w Europie ser.

https://p.dw.com/p/178ve
Autor yamix Portfolio ansehen Bildnummer 23263024 Land Deutschland
Czyżby kultura seroowarstwa pochodziła z obszaru Polski?Zdjęcie: Fotolia/yamix

Już w okresie wczesnego neolitu, przed prawie 7500 laty mieszkańcy kontynentu europejskiego produkowali ser: używali do tego celu perforowanych naczyń ceramicznych, które kształtem przypominają naczynia używane po dziś dzień w serowarstwie.

Dowody tego wczesnego przetwórstwa mleka przyniosła analiza resztek tłuszczu, jakie międzynarodowy zespół naukowców pozyskał ze skorup naczyń pochodzących z tego okresu, znalezionych na terenie Polski, w dolnym biegu Wisły.

Pierwotne naczynia kuchenne

Resztki tłuszczy są jak dotąd najstarszym dowodem na to, że ludzie okresu neolitu celowo przetwarzali mleko krowie, kozie i owcze, aby móc je lepiej przechowywać, a poza tym przetwory mleczne były lżej strawne niż surowe mleko.

Produkty z mleka zapewniały im pożywienie bez konieczności uboju zwierząt - podkreśla Melanie Salque z Uniwersytetu w Bristolu w publikacji na łamach naukowego czasopisma "Nature".

Skorupy badane przez naukowców zaliczane są do obiektów tzw. kultury ceramiki wstęgowej, która dotarła ok. 5600 r. p.n.e. na obszar dzisiejszej Polski przez Bramę Morawską i Kotlinę Kłodzką. Kultura ta trwała do ok. 4900 r. p.n.e. Badane skorupy znaleziono już przed kilkudziesięciu laty.

Już na początku lat 80' XX w. w świecie naukowym zrodziły się przypuszczenia, że skorupy te to resztki naczyń, które służyły do wyrobu serów; miały one bowiem regularnie 2-3-milimetrowe perforacje i charakterystyczny, zwężający się ku dołowi kształt. Podobne naczynia stosowane są także dziś w serowarstwie dla odsączania ściętej masy twarogowej od serwatki.

Profil prawdę powie

Lecz jak do tej pory brak było dowodów na to, że te naczynia przypominające durszlaki faktycznie używano do produkcji serów, a nie na przykład do oddzielania miodu i wosku czy do produkcji piwa. Z tego względu Melanie Salque i jej zespół przeanalizowali skład resztek tłuszczy pobranych z 60 skorup pochodzących z 34 perforowanych naczyń.

Ein schwarzes Schaf der Rasse Suffolkschafe steht am Samstag (04.10.2008) auf einer Weide nahe der Stadt Tönning in Nordfriesland zwischen einer Gruppe von weißenTexelschafen. Foto: Felix Heyder dpa/lno +++(c) dpa - Report+++
Ludzie hodowali zwierzęta już od zaraniaZdjęcie: picture-alliance/dpa

Potem porównali oni profil kwasów tłuszczowych i ich związków z tych znalezisk z profilami pochodzącymi z innych naczyń kuchennych jak garnki, misy czy flakony z tego samego okresu.

Badania wykazały, że naczynia perforowane i niektóre misy miały warstwę tłuszczu mlecznego, natomiast garnki do gotowania miały resztki tłuszczy zwierzęcych po obróbce w wysokich temperaturach. Flakony pokryte były natomiast pszczelim woskiem, przypuszczalnie uszczelniano je tym sposobem.

Niestrawna laktoza

Naukowcy przypuszczali już dawno, że ludzie okresu neolitu używali właśnie tych perforowanych naczyń w połączeniu z misami do odsączania twarogu, lecz do tej pory nie było na to dowodów.

Najstarsze dostępne informacje wskazujące na produkcję sera pochodziły z materiałów ikonograficznych i były kilka tysięcy lat młodsze od obecnie uzyskanych dowodów.

Naukowcy zaznaczają, że to nowe odkrycie udowadnia, iż już pierwotni mieszkańcy Europy parający się rolnictwem - a do nich zaliczają się ludzie okresu neolitu i kultury ceramiki wstęgowej - znali sposoby przetwórstwa mleka. Mleko w formie sera można było dłużej przechowywać i transportować. Przetwory z zakwaszonego mleka były też lżej strawne, bo jak wiadomo z wcześniejszych badań naukowych, ludzie pierwotni nie byli w stanie trawić laktozy, cukru zawartego w mleku, a przy produkcji twarogu i serów laktoza pozostaje w serwatce.

nature / Małgorzata Matzke

red.odp.: Elżbieta Stasik