Jak zostać noblistą?
8 października 2010
Niemal każdy naukowiec, pracujący latami nad wynalazkami mogącymi - przynajmniej w teorii - uczynić nasze codzienne życie wygodniejszym, bezpieczniejszym i łatwiejszym marzy, że któregoś pięknego dnia jego wysiłki zostaną uwieńczone Nagrodą Nobla. Ale ta sztuka udaje się tylko nielicznym.
Kto o nich słyszał?
Łatwo jest przyzwyczaić się do dobrego. Mało kto z nas łączy używane na co dzień urządzenia, takie jak notebook, czy "myślący" telefon komórkowy z naukowcami, których dokonania umożliwiły ich powstanie. Czy potrafimy z miejsca odpowiedzieć na pytanie, co ekran dotykowy komórki ma wspólnego z Klausem von Klitzingiem, albo natychmiast skojarzyć odtwarzacz MP3 z nazwiskiem Petera Grünberga? A kto wie, czego dokonał Harald zur Hausen?
Ten ostatni jest "najmłodszym" niemieckim noblistą, ale najmłodszym stażem, a nie wiekiem. Harald zur Hausen urodził się w 1936 roku w Gelsenkirchen, studiował medycynę w Bonn, Hamburgu i Düsseldorfie, a później prowadził badania z zakresu wirusologii klinicznej i etiologii raka szyjki macicy. Odkrył, że wywołuje go wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), przenoszony drogą płciową.
Odkrycie to umożliwiło opracowanie szczepionki obniżającej ryzyko zachorowania na ten nowotwór, będący trzecim, najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet. W 2008 roku prof. Harald zur Hausen otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.
Wprowadzenie szczepionki przeciwko genitalnym typom HPV poprzedziły lata badań klinicznych, które wykazały jej skuteczność dochodzącą do 100%. Gdyby zastosowano ją powszechnie, zapadalność na inwazyjnego raka szyjki macicy obniżyłaby się o ponad 90%, a umieralność na tę formę raka spadłaby o około 95%.
Do dziś szczepionkę tę podano około 70 milionom kobiet na całym świecie. To dużo i zarazem mało. W Niemczech szczepionka HPV kosztuje blisko 500 euro, co obejmuje także honorarium lekarza. Co jednak najciekawsze, prawdziwą fortunę na odkryciu prof. Hausena zrobił przemysł farmaceutyczny, a nie on sam. Jedno jest jednak pewne: Harald zur Hausen w pełni zasłużył na Nobla!
O czym myśli uczony?
Profesor Peter Adreas Grünberg jest tylko o trzy lata młodszy od profesora Hausena. Urodził się w 1939 roku w Pilźnie. W roku 2007, wraz z francuskim uczonym Albertem Fertem, otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie efektu gigantycznego magnetooporu (GMR). Odkrycie to umożliwiło daleko posuniętą miniaturyzację twardych dysków i poważny wzrost ich pojemności.
Prof. Grünberg pracuje w instytucie fizyki ciała stałego w centrum badawczym w Jülich niedaleko Kolonii. Badania dotyczące zjawisk magnetycznych, zachodzących w cienkich warstwach ferromagntetycznych oddzielonych warstwą nieferromagnetyczną prowadził od lat. Efekt GMR odkrył w roku 1988, ale dopiero w dwadzieścia lat później uhonorowano go za to Nagrodę Nobla.
On także nie zarobił na tym kroci. Miał jednak dość rozsądku, aby opatentować swoje odkrycie. Dzięki temu centrum badawcze w Jülich zarabia rocznie na opłatach licencyjnych parę ładnych milionów. Ale to grosze w porównaniu z zyskami koncernu IBM, który jako pierwszy wypuścił na rynek nowy rodzaj twardego dysku w roku 1997. Koszt jednego megabajta pamięci wynosi w nich ułamek centa.
Za to zyski idą w miliardy, bo takie dyski wykorzystuje się nie tylko w komputerach, ale także w telefonach komórkowych, odtwarzaczach wideo, iPod-ach, cyfrowych aparatach fotograficznych, bankomatach a nawet w pralkach automatycznych i czujnikach hamulców z systemem ABS.
Prawie rodak
Trzecim niemieckim noblistą, który bez reszty pochłonięty jest pasjonującymi go problemami naukowymi, jest urodzony w 1943 roku w Środzie Wielkopolskiej koło Poznania, Klaus von Klitzing. W 1985 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie kwantowego efektu Halla. Kto chce, może łatwo znaleźć informacje o tym, na czym to zjawisko polega. Czy je zrozumie, to już inna sprawa.
Każdy za to od razu doceni praktyczne skutki odkrycia młodego, niemieckiego noblisty. Młodego w tym, podwójnym sensie, że kiedy w 1985 r. przyznano mu Nagrodę Nobla Klaus von Klitzing miał zaledwie 42 lata i czekał na nią tylko pięć lat! Kwantowy efekt Halla otwiera nowe możliwości w mikroelektronice i nanotechnologii. Zwłaszcza te ostatnie są szczególnie spektakularne i namacalne, w dosłownym tego słowa znaczeniu.
Wzbogacenie lakierów samochodowych nanocząsteczkami uczyniło je twardymi jak czołgowy pancerz. W ten sam sposób utwardzono wyświetlacze telefonów komórkowych i nawigatorów samochodowych.
Odkrycie Klitzinga przyczyniło się też do poprawy wyglądu ulic, bo używane do malowania fasad domów farby, zawierające nanocząsteczki, są odporne na działania graficiarzy. Ich malunki można mianowicie łatwo zmyć, o ile w ogóle wcześniej zdołały przywrzeć do ściany.
Karin Jäger / Andrzej Pawlak
red.odp.: Małgorzata Matzke