Europejscy chadecy a Polska:Nowa publikacja, nowe szczegóły o czasach od Mazowieckiego po Tuska.

Kiedy dziennikarz zwraca się do posłów-seniorów z frakcji Europejskich Partii Obywatelskich Parlamentu Europejskiego z prośbą o rozmowę o genezie kontaktów z Polską, wszyscy odsyłają pytającego do Jürgena Wahla.

81-letni niemiecki publicysta, ciągle czynny zawodowo, od początku lat 50. aktywnie uczestniczył w organizowaniu europejskiego ruchu chrześcijańskich demokratów i skrupulatnie spisywał kronikę jego rozwoju. Integracja europejska i chrześcijańska demokracja, to tematy, które zajmowały go na codzień m.in. jako dyrektora bońskiej Akademii im. Karla Arnolda, w latach 70. jako kierownika biura sekretarza generalnego CDU, a później jako redaktora katolickiego tygodnika Rheinischer Merkur, a w latach 80. jako rzecznika prasowego frakcji partii ludowej w Parlamencie Europejskim. I tak zostało do dziś. Dość wczesne zainteresowanie Jürgena Wahla wschodnim sąsiadem Niemiec przeistoczyło się w fascynację Polską. A częste podróże niemieckiego publicysty od 1971 roku do Polski, kiedy to po raz pierwszy spotkał się z Tadeuszem Mazowieckim, ogromna liczba nawiązanych później kontaktów i dogłębna wiedza, jaką posiadł (także wiedza o politycznych intrygach) sprawiły, że stał się nieocenionym ekspertem i doradcą w sprawach polskich dla niemieckiego i europejskiego środowiska chrześcijańskich demokratów. Były wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego, Siegbert Alber, opowiadał przy prezentacji najnowszej publikacji Jürgena Wahla „Od Mazowieckiego do Tuska. Solidarność europejskiej chrześcijańskiej demokracji z Polską” o tym, że przez wiele lat obserwował, jak Jürgen Wahl stawał się wielkim przyjacielem i gorącym sympatykiem Polski. „Właściwie nadszedł czas, żeby przechrzcić go na Jerzego Wahlskiego”, zasugerował.

Przeciwko fałszowaniu historii

Książka Jürgena Wahla dokumentuje po raz pierwszy w szczegółowy i nietuzinkowy sposób proces budowania relacji europejskich chrześcijańskich demokratów z Polską. Równocześnie w 20. rozdziałach autor opisuje ważny rodział historii Polski od przełomu w 1989 roku, kiedy na czele polskiego rządu stanął Tadeusz Mazowiecki, do chwili objęcia rządów przez Donalda Tuska. W publikacji Jürgen Wahl wskazuje na cztery fazy historyczne: zimnej wojny od 1946 do 1960, "łagodniejszą" fazę zimnej wojny po roku 1960, przełom i rozwój demokracji od 1980 do 1999 , a lata 1999 do 2004 nazywa fazą wchodzenia do UE. Europejscy chrześcijańscy demokraci szczególnie aktywnie angażowali się w relacjach z polską w dwóch ostatnich fazach.

Jürgen Wahl wzbogaca każdy z rozdziałów dodatkowo informacjami historycznymi, sięgając na przykład po wątki z czasów odzyskania polskiej państwowości po pierwszej wojnie światowej. Poznajemy dzieki temu całe tło polityczne narodzin europejskich partii chrześcijańsko - demokratycznych, jak i środowiska katolickiego w Polsce oraz działań konkretnych osób, jak Adam Michnik, Stanisław Stomma, Jan Kozłowski i wielu innych, europejskich osobistości oraz takich instytucji, jak Klub Myśli Politycznej „Dziekania”. Publikacja ta jest kopalnią cennych i wiarygodnych zakulisowych informacji, częściowo jeszcze nieznanych, o spotkaniach i rozmowach, których autor był świadkiem, które aranżował i robił sobie dokładne notatki z ich przebiegu. „Chciałem przedstawić przebieg wydarzeń, a także ludzi, którzy w nich uczestniczyli. Jest to też publikacja przeciwko pleniącemu się, niestety, zakłamywaniu historii. Moi polscy przyjaciele, Władysław Bartoszewski i Donald Tusk, podzielali moją opinię, że najwyższy czas na to, żeby powiedzieć całą prawdę”, wyjaśnia Jürgen Wahl. Autor zaznacza, że to jest publikacja o europejskich chrześcijańskich demokratach, a nie tylko o niemieckich. Ich nazwiska pojawiają się na kartach książki wprawdzie często, ale z racji tego, że w okresie najintensywniejszych kontaktów środowiska europejskiej partii chrześcijańskich demokratów z Polską, akurat Niemcy piastowali najważne funkcje w europejskich gremiach. I tak, jak w przypadku Jürgena Wahla, także ich głównym zamysłem było działanie na rzecz pojednania z Polską, podkreśla Siegbert Alber.

Nieznane fakty, obalone legendy

Publikacja Jürgena Wahla finansowana jest przez Fundację Roberta Schumana, fundację europejskich chrześcijańskich demokratów, którzy nadali jej imę jednego z ojców procesu integracji Europy. Jej obecny przewodniczący, Jacques Santer, zaznacza we wstępie do publikacji na to, że europejscy chrześcijańscy demokraci już zaraz po wojnie bardzo interesowali się Polską. Wspierali też od od samego początku wydarzeń w 1980 „demokratów w Polsce politycznie i materialnie”. Wskazuje on też na ujawnione w książce Jürgena Wahla nieznane fakty i sprostowanie wielu obiegowych opinii o kontaktach i solidarności europejskich chrześcijańskich demokratów. Nieprawdą jest bowiem, że nie interesowali się oni Polską. Te kontakty były bardzo rozległe, lecz dyskretne, zaznacza.

„Ten rozdział historii w stosunkach Wschód-Zachód nie został jeszcze tak szczegółowo udokumentowany”, pisze drugi autor w przedsłowiu, przewodniczący Europejskiej Partii Ludowej, Wilfried Martens, podkreślając cenny chrakter publikacji Jürgena Wahla.

Przewodniczącygrupy Europejskiej Partii Ludowej w Parlamencie Europejskim, Joseph Daul, jako trzeci europejski chrześcijański demokrata, wskazuje w któtkim przedsłowiu na wielki wpływ tego europejskiego ugrupowania na debatę o członkostwie Polski w UE. Wspomina też pomoc dla polskiego społeczeństwa obywatelskiego w procesach transformacyjnych, jaka płynęła z inicjatywy Europejskiej Partiii Ludowej . Publikację Jürgena Wahla nazywa on „cennym świadectwem ważnego okresu, w którym Polska stała się ponownie państwem demokratycznym i odnalazła swoje miejsce w wielkim europejskim projekcie integracyjnym". Jürgen Wahl dopuszcza w swojej książce do głosu szereg innych autorów, takich jak np. Rocco Buttiglione, który gościł jako wyładowca w Krakowie i we Wrocławiu. Publikuje też szczegóły z rozmów prowadzonych na spotkaniach z polskimi politykami. Bardzo interesujące są z perspektywy czasu jego jego obserwacje politycznych poczynań Jarosława Kaczyńskiego opisane w rozdziale: „Pierwszego wielkie rozczarowanie europejskich chrześcijańskich demokratów nazywało się Kaczyński”.

Nieznane historyczne epizody

Jednym z bardzo interesujących wydarzeń ujawnonych w publikacji Jürgena Wahla jest rozmowa autora w połowie stycznia 1971 roku z Tadeuszem Mazowieckim, który w swoim biurze powiedział mu, że doświadczenie wydarzeń w Gdańsku w grudniu 1970 roku uczy, że w przyszłości należy od razu utworzyć związek zawodowy, nie wychodzić na ulicę, lecz zabarykadować się w zakładach i tam trwać na posterunku. „To on powiedział 10 lat przed zrywem solidarnościowym. Nikt z nas tej rozmowy nie ujawniał. O tym Mazowiecki rozmawiał tylko z Adamem Michnikiem”, wspomina autor publikacji.

W rozdziale „Pole minowe – o katolickich przeciwnikach grup katolickich” Jürgen Wahl poświęca dużo miejsca fenomenowi zróżnicowanego środowiska katolickiego w Polsce, działaniu środowiska grupy ZNAK i jej kontaktom z Pax Christii, ZdK, Centralnym Komitetem Niemieckich Katolików w Niemczech, służących polsko-niemieckiemu pojednaniu i konsolidacji europejskiego środowiska chrześcijańskich demokratów na Wschodzie i Zachodzie. Jürgen Wahl wskazuje palcem na działaczy katolickich Janusza Zabłockiego i polskiego emigranta Konrada Sienkiewicza, którzy ewidentnie sabotowali te działania, co skłoniło środowisko katolickie w Niemczech do sprawdzania negatywnych wypowiedzi o grupie ZNAK i jej celach. To było także przedmiotem uchwały frakcji partii chrześcijańsko-demokratycznych w Parlamencie Europejskim. Kronikę tych przeważnie nieznanych powszechnie wydarzeń czyta się jak kryminał.

Co tam Polska. Zwiątek Radziecki jest dla nas ważny

Z publikacji Jürgena Wahla dowiadujemy się wreszcie szczegółów o lekceważącym stosunku niemieckiego socjaldemokraty Egona Bahra do Polski. W rozdziale "Europejscy socjaldemokraci przed 1989 rokiem – obojętność wobec Polski," autor ukazuje wstrzemięźliwość części europejskich socjaldemokratów, w tym niemieckich, do Polski. Na tym tle pisze o „wiernym przyjacielu Polski”, Hansie Koschniku, który podczas wizyty Willi Brandta i kierownictwa SPD w związku z 15. rocznicą Układu PRL-RFN na konferencji prasowej z przejęciem i łzami w oczach mówił o dramatycznej sytuacji zaopatrzenowej polskiego społeczeństwa, na co siedzący za dziennikarzami Egon Bahr miał odrzec „Ach, co tam Polska, Związek Radziecki jest dla nas ważny”. Jürgen Wahl pisze:”Że on tak myślał, wszyscy wiedzieliśmy. To, że tak ostro się wyrazi i to w Polsce , było nowe”. Teraz, kiedy Polska jest wolnym krajem, można o tym głośno mówić, zaznacza.

Józef Retinger – wizje przeciwko wojnom w Europie

Józef Retinger (inicjator grupy Bilderberg) był jedym z niewielu Polaków, zaangażowanych w urzeczywistnienie idei zjednoczonej Europy, zaznacza Jürgen Wahl. Po II Wojnie Swiatowej propagował idę stanów zjednoczonych Europy i był organizatorem europejskiego Kongresu Haskiego (maj 1948).

„Wyciągnęliśmy go z czeluści zapomnienia i oddaliśmu mu hołd w naszej publikacji”, powiedział Jürgen Wahl. Pamięć o Józefie Retingerze, jednym z aktywnych uczestników procesu paneuropejskiego, budowniczym pomostów w Europie, podtrzymuje Fundacja Roberta Schumana w Warszawie. W jej siedzibie wisi jego zdjęcie, zaznacza autor w publikacji.

Amici Poloniae - pomoc dla Polski

Jürgen Wahl wymienia w swojej punlikacji „Od Mazowieckiego do Tuska. Solidarność europejskich chadeków z Polską” pionierów, przecierających w różny sposób ścieżki europejskich chrześcijańskich demokratów do Polski. Należą do nich m.in. Józef Retinger, Klaus Otto Skibowski, Karl Josef Hahn, Egon A. Klepsch, Elmar Brok i wielu innych, a także grupa „Amici Poloniae” w Parlamencie Europejskim, utworzona dwa lata po ogłoszeniu stanu wojennego.

To była „piąta kolumna Polski w Parlamencie Europejskim”, mówi były wiceprzewodniczący unijnego parlamentu i członek jej zarządu, Siegbert Albert (CDU). W zarządzie zasiadał nota bene włoski poseł polskiego pochodzenia, Jaś Gawroński, a grupie przewodził Brytyjczyk „Bob” Battersby, a potem Siegbert Alber. „To towarzystwo zadbało o to, że w Parlamencie Europejskim wyegzekwowano pieniądze na pomoc dla Polski, dla polskich szpitali, na wakacje dla ubogich dzieci, organizowanie warsztatów nauki zawodu przez Salezjanów w Oświęcimiu, kuchni dla ludzi ubogich w klasztorach, itd., opowiada Jürgen Wahl, który był świadkiem tych poczynań. Przez Austrię organizowano dostawy używanych maszyn rolniczych na południe Polski. Planowano większą pomoc dla polskich rolników przez polski Episkopat, ale plany spaliły na panewce. O tej działalności wiedział tylko mały krąg osób. „Amici Polonia działali po cichu, bez rozgłosu”, podkreśla Jürgen Wahl . Chodziło przecież o transfer środków na pomoc Polsce nieoficjalnymi kanałami, przede wszystkim poprzez Caritas Polska i Sekretariat Episkopatu Polski.

Na początku frakcja socjalistów i socjaldemokratów uczestniczyła w pracach towarzystwa, ale niedługo, bo sprzeciwiali się temu politycy niemieckiej SPD, odnotowuje Jürgen Wahl. W końcu tylko chrześcijańscy demokraci, liberałowie, konserwatyści i neogaulliści organizowali pomoc. Na pomoc Polsce przeznaczono 170 mln euro „Działaliśmy aż do upadku muru, aż do przejęcia rządów przez Tadeusza Mazowieckiego", opowiada Jürgen Wahl. Nota bene w swojej publikacji wskazuje on, że to Polacy stwierdzili, że teraz pomoc bardziej potrzebna jest innym na wschodzie Europy.

Publikacja Jürgena Wahla „Od Mazowieckiego do Tuska. Solidarność europejskich chrześcijańskich demokratów z Polską” ukaże się w polskim tłumaczeniu w marcu 2011 w gliwickim wydawnictwie "Wokół nas”. W Niemczech wyszła ona nakładem bońskiej oficyny Bouvier.

Barbara Cöllen

red. odp. Andrzej Paprzyca