60 lat temu - jak narodziła się NRD

7 września w Bonn odbyło się posiedzenie konstytuujące zachodnioniemieckiego Bundestagu, który 15 września wybrał Konrada Adenauera na pierwszego kanclerza RFN. Zdaniem działaczy wschodnioniemieckiej partii komunistycznej SED, Adenauer to „kanclerz zachodniego imperializmu" i „największy wróg narodu niemieckiego" (gdyż nie chciał zgodzić się na zjednoczenie Niemiec bez uprzednich wolnych wyborów). 16 września do Moskwy udaje się delegacja z Berlina wschodniego z Walterem Ulbrichem na czele. Chodzi o utworzenie drugiego, socjalistycznego państwa niemieckiego.

Zgoda Stalina

Wschodnioniemieccy towarzysze muszą wytrzymać w Moskwie 11 dni, zanim Kreml zaaprobuje ich plany. Wolno im utworzyć własne państwo – pod „opieką" Związku Sowieckiego. Kadry tak zwanej „Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec" (SED), która powstała z przymusowego połączenia wschodnioniemieckiej SPD i KPD, są na to przygotowane. Już w maju 1949 roku w sowieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech wybrano w ramach tak zwanej „Listy Frontu Jedności Narodu" III Niemiecki Kongres Ludowy. Były to pierwsze wolne spośród wszystkich następnych, sfałszowanych wyborów w NRD. Albowiem, gdy funkcjonariusze SED stwierdzili, że 31,5 procent uprawnionych do głosowania odrzuciło ten kongres, a 7 procent wstrzymało się od głosu, podjęto decyzję o powtórzeniu wyborów. Tym razem przekreślone i białe kartki wyborcze niegłosujących obywateli uznano za głosy „za" i w ten sposób wieczorem 16 maja 1949 roku zawiadomiono oficjalnie, że za esedowską „Listę Frontu Jedności Narodu" opowiedziało się 61,1 procent wyborców.

„Musi sprawiać demokratyczne wrażenie…"

Wybrany w ten sposób Kongres Ludowy utworzył „Niemiecką Radę Ludową", która zatwierdziła przygotowaną uprzednio „Konstytucję Niemieckiej Republiki Demokratycznej" i miała przeprowadzić utworzenie nowego państwa. Walter Ulbricht, który za kulisami wszystkim kieruje, mówi swym towarzyszom, że wszystko musi wprawdzie sprawiać demokratyczne wrażenie, ale partia musi mieć „wszystko w ręku."

7 października 1949 roku wszystko jest gotowe – delegaci Rady Ludowej zbierają się w auli byłego Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy, a mieszkańcy NRD słuchają przy radioodbiornikach transmisji z uroczystości w Berlinie wschodnim. Wybrany przez Radę Ludową prezydent NRD, Wilhelm Pick, oznajmia narodziny „pierwszego na ziemi niemieckiej państwa robotników i chłopów."

Podział Niemiec i Europy

7 października 1949 roku stało się to, co już od dłuższego czasu zaznaczało się między sprzymierzonymi ze sobą zwycięskimi mocarstwami Drugiej Wojny Światowej: wspólna odpowiedzialność za pokonane Niemcy zamieniła się w walkę o hegemonię w Europie. Granica między Niemcami wschodnimi i zachodnimi nie była wtedy jeszcze pasem śmierci, ale zaczęła już symbolizować nie tylko podział Niemiec, lecz również i Europy.

Krwawy dyktator sowiecki zmierza do jasnego celu. Wraz z utworzeniem NRD, która staje się częścią składową „bloku wschodniego", przesuwa polityczne i wojskowe wpływy ZSRS definitywnie aż do Łaby. W piśmie skierowanym do założycieli NRD „wielki przywódca Związku Sowieckiego" stwierdza 7 października 1949 roku, że „istnienie miłujących pokój, demokratycznych Niemiec obok pokojowego Związku Sowieckiego uniemożliwia zarówno nową wojnę, jak i zniewolenie krajów europejskich przez zachodnich imperialistów."

„Lepsze państw niemieckie"

Podczas, gdy w Niemczech zachodnich rozkwit gospodarczy i polityczna stabilność pozwalają zapomnieć o problemach okresu powojennego, NRD zmierza nie tylko do dobrobytu materialnego, lecz również do ideologicznego „nowego początku".

Część mieszkańców NRD podziela w 1949 roku ten pogląd. Socjalistyczny system państwowy jest ich zdaniem słuszną odpowiedzią na hitleryzm, wojnę i eksterminację, które mocno zaszkodziły prestiżowi Niemiec na świecie. Nieco później Ulbricht oświadcza, iż „nadejdzie dzień, w którym SED stanie się przywódczą partią w całych Niemczech, gdyż chce tego przeważająca większość Niemców." Ale po początkowej euforii, jaką utworzenie pierwszego państwa socjalistycznego wywołało wśród części społeczeństwa wschodnioniemieckiego, następuje drastyczny spadek zaufania do władców NRD.

Nieudany eksperyment

Akt urodzenia NRD zawierał w sobie jednocześnie akt zgonu: nie wydawanie zezwoleń na podróżowanie zagranicę i inwigilacja własnego narodu przez „Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego", przyczyniły się do upadku tego państwa, podobnie jak wzniesienie muru berlińskiego w sierpniu 1961 roku, lub czcze frazesy wygłaszane przez zgrzybiałych przywódców SED. Po 40 latach ucisku praw człowieka w NRD, marzenie o rzekomo „lepszym państwie niemieckim" pękło i to z taką siłą, że przytłaczająca większość obywateli NRD w ogóle nie była zainteresowana ratunkiem choćby minimalnej część ich państwa.

Matthias von Hellfeld/Andrzej Krause

red.odp. Jan Kowalski