Карл Маркс, филозофот од Мозел

Карл Маркс не само што беше мајстор на мислата, туку и голем стилист. Неговите економски анализи истовремено се суптилен опис на модерниот начин на живот. Под притисокот на економијата луѓето се „конечно приморани,... нивните меѓусебни односи да ги гледаат трезвено“. Капитализмот и просветителството, според филозофот, влегуваат во дискретна врска под рака.

Карл Маркс израснал во прекрасна романтична средина. Долината на реката Мозел, на чиј брег се наоѓа неговиот роден град Трир, се смета за еден од најубавите и најживописните предели во Германија. Оттука е блиску и Франција. „Слобода, еднаквост, братство“ - големите идеали на револуционерната 1789. кратко потоа се слушнаа и во Трир. А, со тоа и дојде и крајот на удобната атмосфера.

Во своите рани години Маркс е многу романтичен поет. „Ме понесува вечен поттик, постојан порив, вечен сјај“, се вели во една од неговите песни. Стиховите ѝ се посветени на неговата Џени фон Вестфален. Младата двојка се венча во јуни 1843. Прво само во матично, а кратко потоа, и покрај атеизмот на Маркс, и во црква.

Маркс не знае добро да ги планира парите. Неговото семејство хронично живее во сиромаштија. Затоа не е среќа само од публицистички, туку и од економски аспект тоа што кон средината на 1840 година се запознава со Фридрих Енгелс, интелектуалец, богат син на фабрикант. Тој постојано го поддржува. Маркс сепак и понатаму оди во заложувалници - но, сега поретко.

За да се скротат капиталистите, потребна е „поопштествување на средствата за производство“, напиша Маркс во своето главно дело „Капиталот“. Потоа, „капиталистичката обвивка“ конечно ќе биде разнесена. И потоа на ред се „експлоататорите“: „Експропријаторите ќе бидат експроприирани". Патем, може да се види дека социјалистите од старата школа имале солидно познавање на латинскиот јазик.

Маркс многу внимателно гледа како претседателот Шарл Луи Наполеон Бонапарт во 1851. се прогласува за цар на Французите, имитирајќи го неговиот идол, царот Наполеон. „Хегел забележува дека сите големи светски настани и личности се случуваат два пати“, коментира Маркс. „Тој заборавил да додаде дека еднаш е како трагедија, а следниот пат како фарса.“

Во името на Маркс многу тоталитарни режими дојдоа на власт во различни делови од светот. Со сила ги спроведуваа политичките доктрини за кои мислеа дека ги препознаваат во неговите дела. Се чини самиот ја насетил катастрофата. „Сѐ што знам е дека јас не сум Марксист“, рекол наводно. Овој цитат не може да се докаже - но ги почитува либералните карактеристики на неговото дело.

Истокот е „црвен“- и во Африка. Маркс и Енгелс се славеа и во Етиопија. Тие со Ленин важеа за гаранти на големата иднина за која ќе се бори земјата. Во име на оваа иднина делото на Маркс беше прогласено за непогрешлива доктрина. Ова беше доктрината што ја славеа масите, како овде во Адис Абеба во 1987 година, на прославата на 13-годишнината од преземањето на власта од страна на Хаиле Менгистус.

До 1989 година, филозофијата на Маркс беше во служба на тоталитарните режими во Источна Европа. Потоа тие економски пропаднаа. Изненадувачки, социјалистичките држави се распаднаа. Прво, Унгарија ја отвори својата граница во правец на запад. И жителите на ГДР сакаа само едно: брзо бегство. Од 1989 година потоа беше мирно околу Маркс.

Неколку години по колапсот на комунизмот, Маркс повторно се појавува - овде како фигура на графити во Берлин. „Ви објаснив како можете да го промените светот“, пишува на маичката со негов лик. Тој, одамна на пензионерска возраст, морал да собира шишиња за да преживее. Револуцијата, чиниш, е бесконечен проект. Но, пред сѐ, прво треба да почне.

Статуата на Маркс која ја изработи кинескиот скулптор Ву Веишан е висока над четири метри. „Неговата долга коса и долгиот мантил се отелотворение на неговата мудрост“, го објаснува уметникот својот поглед на филозофот. Во Трир подолго време се колебаа дали да ја преземат статуата од Кина. Таму ситуацијата со човековите права е лоша. Дали тоа е во согласност со убедувањата на Маркс?

Маркс почина во 1883 година, на 64-годишна возраст, во Лондон. Погребан е на тамошните гробишта. „Пролетери од сите земји, обединете се“ - овој веројатно најпознат повик на филозофот на гробот му го исклеса уметникот Лоренс Бредшо.