۵۰ سالگی یک رویارویی؛ پیکار تاریخی بابی فیشر و بوریس اسپاسکی

در راه دستیابی به عنوان قهرمانی شطرنج جهان، برای بابی فیشر هیچ مانعی وجود نداشت. این استاد بزرگ شطرنج از نیویورک، در سن ۲۹ سالگی هدف بزرگ خود از دوران جوانی را سرانجام محقق کرد و قهرمان جهان شد. او در این تصویر که در روز ۲۳ ماه اوت سال ۱۹۷۲ گرفته شد، به سوی محل هفدهمین دور از مسابقه مقابل بوریس اسپاسکی می‌رود.

رابرت جیمز فیشر با نام مستعار "بابی" در روز ۹ ماه مارس سال ۱۹۴۳ میلادی در شیکاگو به دنیا آمد. فیشر در کنار مادرش در منطقه بروکلین در نیویورک در خانواده نسبتا فقیری بزرگ شد. مادر فیشر یک پرستار بود و به خاطر گرایش به تفکرات کمونیستی، توسط FBI تحت نظر قرار گرفته بود. بابی فیشر در سن ۱۴ سالگی برای نخستین بار قهرمان شطرنج ایالات متحده شد.

فیشر در سن ۱۶ سالگی جزو یکی از بهترین شطرنج‌بازان جهان محسوب می‌شد. رقبای اصلی او از اتحاد جماهیر شوروی بودند. شوروی از زمان جنگ جهانی دوم، ابرقدرت شماره یک شطرنج جهان بود. در آن زمان، میشائل تال، استاد بزرگ شطرنج و اهل لتونی از شوروی، الگوی فیشر بود. این دو شطرنج‌باز در سال ۱۹۵۷ در زوریخ به دیدار هم رفتند. این مسابقه با تساوی به پایان رسید.

بوریس اسپاسکی (راست) در دهه ۱۹۶۰ میلادی بهترین شطرنج‌باز در اتحاد جماهیر شوروی بود. او سرانجام در سال ۱۹۶۹ عنوان قهرمانی جهان را نیز از آن خود کرد. اسپاسکی قبل از مسابقه در ایسلند هرگز به بابی فیشر نباخته بود. او به این خاطر با اطمینان از پیروزی به ریکیاویک آمد. آیا اسپاسکی فیشر را دست کم گرفته بود؟

نخست معلوم نبود که آیا فیشر برای مسابقه مقابل اسپاسکی اصلا به ایسلند خواهد آمد یا نه. فیشر همواره در قبال شطرنج‌بازان شوروی و نیز فدراسیون جهانی شطرنج، شک و تردید بزرگی داشت. اما او در آخرین لحظه توسط میزبان ایسلندی قانع شد که به ریکیاویک بیاید. فیشر در دور اول مسابقه با اسپاسکی شکست خورد.

پیکار شطرنج فیشر مقابل اسپاسکی مورد توجه گسترده و بی‌نظیر رسانه‌های جهانی قرار گرفته بود؛ به حدی که تا امروز در دنیای شطرنج بی‌سابقه بوده است. این مسابقه حالت رویارویی دنیای شرق با جهان غرب را در حین دوران "جنگ سرد" داشت. بابی فیشر سرانجام در ۳۱ اوت ۱۹۷۲ با اقتدار مقابل بوریس اسپاسکی به پیروزی رسید و قهرمان شطرنج جهان شد.

بابی فیشر پس از کسب عنوان قهرمانی جهان، خود را از عرصه شطرنج کنار کشید و به این خاطر عنوان قهرمانی را دوباره از دست داد. تنها باری که او دوباره به میز شطرنج بازگشت در سال ۱۹۹۲ بود. فیشر در آن زمان در یک دیدار غیر رسمی در صربستان مقابل اسپاسکی قرار گرفت و باز هم پیروز شد. اما او با این کارش باعث نقض تحریم‌های آمریکا شد و از آن وقت به خاطر پیگرد قانونی از سوی قوه قضائیه ایالات متحده، "فراری" بود.

"فراری بودن" بابی فیشر سرانجام در سال ۲۰۰۵ به پایان رسید. او در توکیو در بازداشتگاهی مربوط به شهروندان خارجی مشمول اخراج از کشور بسر می‌برد و دچار بیماری نیز شده بود. در پی آن، گروهی از شطرنج بازان موفق شدند فیشر را به ایسلند بازگردانند. او بارها و بارها به خاطر اظهارات ضد آمریکایی و ضد یهودی خود، توجه‌ها را جلب کرده بود. فیشر سال‌های آخر عمرش را در ایسلند گذراند و در سال ۲۰۰۸ در آنجا درگذشت.

در سال ۲۰۲۰، نزدیک به نیم قرن پس از "پیکار قرن"، ورزش شطرنج دوباره به طور ناگهانی مورد توجه عمومی است. در سریال "The Queen's Gambit" که در دوران کرونا به یک موفقیت بزرگ تلویزیونی تبدیل شد، قسمتی از زندگی بابی فیشر به نمایش گذاشته شده است.

بابی فیشر در سال ۲۰۰۸ در ایسلند به خاک سپرده شد. بوریس اسپاسکی، حریف او در "مسابقه قرن"، در حال حاضر در مسکو زندگی می‌کند. او پس از دو سکته مغزی، فقط با ویلچر می‌تواند حرکت کند. به گفته هلگی اولافسون، قهرمان شطرنج ایسلندی، اسپاسکی "همیشه نگران فیشر" بوده است.