گلی که کمیسیون حقوقی مجلس به سر زنان زد!
۱۳۸۷ مرداد ۹, چهارشنبه
کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس هشتم در دومین ماه کاری خود، کلیات لایحه‌ی حمایت از خانواده را بدون هیچ تغییری به تصویب رساند. از زمان ارائه‌ی این لایحه در سال گذشته به مجلس تا کنون، اعتراض‌های زیادی از سوی نهادها و طیف‌های مختلف فعالان زن در ایران و خارج کشور صورت گرفته است. از جمله چندی پیش بیانیه‌ای با دوهزار امضا در مخالفت با این لایحه در تهران منتشر شد. ظاهراْ هیچ‌یک از این اقدامات تأثیری بر تصمیم‌گیری کمیسیون نداشته است.
ماده‌ی ۲۳ لایحه‌ی"حمایت از خانواده"، یکی از جنجال‌برانگیزترین مواد آن است که از سوی دولت پیشنهاد و به آن افزوده شده است. طبق این ماده، شرط موافقت همسر اول برای ازدواج دوم و سوم مرد، حذف شده و دادگاه در صورتی اجازه‌ی ازدواج دوم یا سوم را خواهد داد که زوج بتواند "تمکن مالی" و هم‌چنین امکان "اجرای عدالت بین همسران" خود را در دادگاه ثابت کند.
اجرای عدالت ادعایی
منتقدان لایحه‌ی "حمایت از خانواده" از یک سو اثبات حقوقی "رعایت عدالت" را، به‌طور کلی غیر ممکن می‌دانند و از سوی دیگر امتیاز دادن به مردان ثروتمند را خود، نوعی بی‌عدالتی ارزیابی می‌کنند. شیرین عبادی در مصاحبه‌ای در این رابطه می‌گوید: « ... اجازه‌ی دادگاه باید قبل از وقوع ازدواج دوم صورت بگیرد. مهمترین سوال این است که چگونه دادگاه می‌تواند اجرای عدالت را بین همسر اول و زنی که هنوز به عقد زوجیت در نیامده است، احراز کند. با این ترتیب این شرط غیر ممکن خواهد بود و تنها جمله‌ای بی‌معنا روی کاغذ باقی می‌ماند.»
عبادی در باره‌ی اثبات تمکن مرد که با نشان دادن گواهی‌حساب بانکی و قباله‌های ملکی خود امکان‌پذیر است، می‌گوید: «خلاصه‌ی این ماده این است که هر مردی که ثروت داشته باشد، می‌تواند به هوس‌های خود جنبه‌ی قانونی بخشیده و از دادگاه اجازه ازدواج با همسر دوم یا سوم را بگیرد و شرط اجرای عدالت عملاً به فراموشی سپرده خواهد شد.»
وضع مالیات بر مهریه
از جمله انتقادهای دیگری که بر این قانون رواست، تعیین مالیات بر مهریه است که به مثابه مانعی در راه تعیین مهریه‌ی سنگین عمل می‌کند. طلب مهریه‌ی بالا، نوعی تمهید برای بی‌اثر یا کم‌اثر کردن قوانین تبعض‌آمیز علیه زنان است. شیرین عبادی در این خصوص می‌گوید: «در جامعه‌ای که مرد می‌تواند بدون عذر موجه زنش را طلاق دهد و می‌تواند چهار همسر عقدی و الی ماشاءالله زن صیغه‌ای بگیرد، در جامعه‌ای که سفر کردن زن موکول است به موافقت کتبی شوهر و ... درچنین شرایطی ... برخی از خانواده‌ها چنین می‌اندیشند که با تعیین مهریه‌ی بالا و سنگین میتوانند مانع از ظلم احتمالی شوهر به دخترشان شوند و بر همین مبنا مهریه تعیین می‌کنند.» او راه‌حل کاهش میزان مهریه را تغییر قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان می‌داند.
تحصن در مجلس
در تنظیم و تصویب لایحه‌ی "حمایت از خانواده" تنها مردان دست نداشته‌اند. امضای برخی از زنان نماینده‌ی مجلس، از جمله فاطمه آلیا نیز زیر این طرح دیده می‌شود. رئیس مرکز امور خانواده‌ی دولت، طبیب زاده نوری، نیز با تصویب این لایحه موافق بوده است. از سوی دیگر زنانی هم هستند که علیه آن شدیداً فعالیت می‌کنند. شیرین عبادی می‌گوید: «امیدوارم هیأت رئیسه مجلس با هوشیاری و درایت مانع از طرح چنین قانونی در صحن علنی (مجلس) شوند و اجازه ندهند که برای تصمیم‌گیری در نوبت قرار گیرد و چنانچه این لایحه روزی برای تصمیم‌گیری به صحن علنی بیاید، در آن صورت، همان‌گونه که قبلا هم اعلام کرده‌ام زنان ایران، از جمله شخص بنده، برای اعتراض به این لایحه در مجلس شورای اسلامی متحصن خواهیم شد. تحت هیچ شرایطی نمی‌توان به قرن‌ها قبل بازگشت.»
هزار گام به پس، هرگز!
این شعاری است که همه‌ی وبلاگ‌نویسان مخالف لایحه‌ی "حمایت از خانواده" بر سر لوحه‌ی مقالات خود نوشته‌اند. از جمله "مبصر" سایت "مدرسه‌ی فمینیستی"، آن را در قالب طنز چنین مطرح می‌کند: «هیئت دولت به منظور رفاه هرچه بیشتر کارکنان رسمی خود، لایحه جدیدی به نام "لایحه حمایت از خانواده" (البته ما تو خونه صداش می کنیم "لایحه چندزنی"، تو اون مغازه سرکوچه‌مون که گوجه فرنگی ارزون می‌فروشه، هم بهش می‌گیم "لایحه چندعیالی") به "مجلس خودمون اینا" تقدیم کرده‌ایم و قرار است به زودی توسط مردان "زن دوست" و زنان "مرد ذلیل" ـ ببخشید زنان مردباورـ به زودی به تصویب برسد، پس لازم دانستیم که از الان این مژده میمون را به همه انصار عزیزمان ابلاغ فرماییم که طبق ماده ۲۳ این لایحه شیرین و دوست داشتنی، دیگر مقید نیستید به زنان‌تان "التماس" کنید (و احیانا برای انجام "تمکین" کتک‌شان بزنید) تا مثلا اهل بیت‌تان برای تجدید فراش به شما "اجازه" بدهد، بلکه کافی است به ازای چک‌های بانکی و حق مسلم‌تان از دلارهای نفتی، تعداد زنان حرمسرای خود را تعیین نمایید.»
آئین‌نامه‌ی تقسیم "حق"
البته این "مبصر" دور‌اندیش برای جلوگیری از اغتشاش، هنگام استفاده از "حق مسلم"، آئین‌نامه‌ای هم به عنوان "اطلاعیه‌ی هیئت محترم دولت" تنظیم کرده و در آن نکاتی را که باید در توزیع "سهمیه کارمندان رسمی دولت از لایحه حمایت از چندهمسری" رعایت شود، به شرح زیر گوشزد کرده است: « برای جلوگیری از اغتشاش در رابطه با این "حق مسلم"، که از "حق هسته‌ای" هم برای "کارمندان متمول دولت" مسلم تر است و به خاطر این که نکنه خدایی ناکرده عزیزان متمول و آبرودار و مخلص دولت، زیادی هول شوند، میتوانند با مطالعه و بهره گیری از جدول زیر، چگونگی استفاده از خدمات رفاهی این لایحه جدید، متمتع شوند:
ـ وزرای محترم دولت، بر اساس میزان بودجه سالانه وزارت خانه‌های خود (که به یمن افزایش دلارهای نفتی، بحمدالله خوب است)، میتوانند سالانه تقاضای تجدید فراش کنند.
ـ کلیه برادران مخلص و ناب بساز و بفروش وابسته به مراکز اصلی و فرعی دولت، به ازای ساخت هر واحد مسکونی میتوانند سالانه یک زن اختیار کنند.
ـ کلیه نمایندگان محترم به ازای هر نوبت اجازه به دولت برای برداشت از صندوق ذخیره ارزی، پاداش دریافت کرده و مشمول این مقررات می‌شوند و میتوانند سالانه فراش خود را تجدید کنند، ایضا در دو نوبت!
ـ و اما برادران غیر گمنامی که تحت نام «بازرس ژاور» در وزارت‌خانه و خانواده با تلاش‌هایی که انجام می‌دهند، به‌ازای پرونده سازی برای هر ۱۰ نفر زن مخالف لایحه و اتصال درست و حسابی آنان به انواع و اقسام انقلابات: مخملی، غیر مخملی، زرد و سفید و آبی (و البته سرخابی)، مطمئن باشند که با دلارهای نفتی (ببخشید با یوروهای نفتی) پاداش خواهند گرفت، لهذا میتوانند سالانه ۲ بار ـ بلکه هم سه بار ـ (بلکتا" به تعداد خلاقیت در جرم سازی) تجدید فراش نمایند.
ـ کلیه نمایندگان هسته‌ای و غیرهسته‌ای که در همه اجلاس‌های ۵ به علاوه ۱ (اگر ۵ به علاوه ۲ باشد که چه بهتر) شرکت می‌ورزند و "مردانه" از "حق مسلم تعدد زوجات" دفاع می‌کنند، نیز سهمیه‌ای ماهانه (همراه با سبد کالاهای "تعددخانواده") برای تجدید فراش در نظر گرفته شده است.»
طرح جدی مسئله
اغلب وبلاگ‌نویسان مخالف، نه با طنز و خوش‌طبعی، بلکه بسیار جدی و گاهی هم "ریشه‌ای" با این مسئله برخورد کرده‌اند. از جمله وبلاگ‌نویس "سی‌فون" که خود را "شبکه‌ای آزاد، جهت انتقال نظرات و دیدگاه های مختلف روز ایران و جهان" می‌خواند. او که دفتر خاطرات الکترونیکی خود را "پنجره‌ای رو به آینده" می‌داند، در نوشته‌ای با عنوان «معایب چندهمسری با توجه به دین اسلام!» می‌نویسد:
«مثل عامیانه‌ای در میان مردم رایج است، می‌گویند: "خدا یکی، زن یکی". عقیده اکثر مردان بر این بوده و هست و حقا اگر خوشی و مسرت را مقیاس قرار دهیم و مسئله را از زاویه فردی و شخصی بسنجیم، عقیده درستی است. اگر درباره همه مردان صادق نباشد، درباره اکثریت مردان صادق است. اگر مردی خیال کند که تعدد زوجات با قبول همه مسؤولیت‌های شرعی و اخلاقی به نفع اوست و او از نظر تن‌آسائی از این کار صرفه می‌برد، سخت در اشتباه است.»
"معامله‌ی فضولی"
این وبلاگ‌نویس معتقد است: «معایبی که می‌شود برای تعدد زوجات ذکر کرد زیاد است و می‌توان آنها را از جنبه‌های مختلف مورد بحث قرار داد.» او برای اثبات این نظر به بررسی "اسلامی" تعدد زوجات از جنبه‌های «روحی، تربیتی، اخلاقی، حقوقی و فلسفی" می‌پردازد و سرانجام با توسل به استدلال‌های منتسکیو و فروید و دیگر بزرگان، اعمال تعدد زوجات را از نظر حقوقی "بی‌اعتبار" می‌داند. چون مسئله‌ی عقد ونکاح که در قانون اسلام نوعی "معامله" است، ماهیت خود را از دست می‌دهد و به نوعی "معامله‌ی فضولی" تبدیل می‌شود: «... زیرا کالای مورد معامله، یعنی منافع زناشوئی مرد، قبلا به‌زن اول فروخته شده و جزء مایملک او محسوب می‌شود. پس آن کس که در درجه اول باید نظرش رعایت شود و اجازه او تحصیل گردد، زن اول است. پس اگر بناست اجازه تعدد زوجات داده شود، باید موکول به اجازه و اذن زن اول باشد و در حقیقت این زن اول است که حق دارد درباره شوهر خود تصمیم بگیرد که زن دیگر اختیار بکند یا نکند.»
این وبلاگ‌نویس سرانجام نتیجه می‌گیرد: «بنابراین زن دوم و سوم و چهارم گرفتن درست مثل این‌ست که شخصی یک بار مال خود را بشخص دیگر بفروشد و همان مال فروخته شده را برای نوبت دوم و سوم و چهارم به افراد دیگر بفروشد.»
تبلیغ برای چند همسری
وبلاگ "توسعه پایدار به مثابه آزادی" با انتشار مقاله‌ی "چند همسری" به قلم جلوه جواهری، "تعدد زوجات" را از جنبه‌ی تأثیر اجتماعی آن بررسی کرده است. نویسنده، ضمن شرح مقاومت و مخالفت‌های نهادهای دموکراتیک و کنشگران زن به تبلیغات گسترده‌ای که در حال حاضر در پیرامون این مسئله صورت می‌گیرد، اشاره می‌کند: «لایحه حامی تعدد زوجات در کمیسیون مجلس در حالی به تصویب می‌رسد که صدا و سیمای جمهوری اسلامی در این ماه‌ها مستقیم یا غیرمستقیم تعدد زوجات را تبلیغ کرده است. هم‌راستایی مجلس هشتم، دولت نهم و صدا و سیمای جمهوری اسلامی در جهت تبلیغ، ترویج و تصویب قوانینی به نفع چند همسری مردان تا حد زیادی عجیب است.»
نویسنده‌ی این مقاله، سپس با ارائه‌ی آمار نشان می‌دهد که بازگذاشتن دست مردان برای استفاده از حق داشتن چند همسر، به‌طور هم‌زمان بر بالا رفتن آمار تعدد زوجات تاثیر مستقیم داشته است: «در دهه بین ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵، جمعیت "مردان بیش از یک همسر"، حدود ۱۴ درصد افزایش داشته است. یعنی اگر در سال ۵۵ (که در آن زمان قانون تعدد زوجات در مجموعه قوانین خانواده با قید و بندهایی مهار شده بود) از هر ۱۰۰۰ مرد، ۱۰ مرد بیش از یک همسر داشت. در سال ۱۳۶۵ با برداشتن آن قید و بندها از قانون، تعدد زوجات از هر ۱۰۰۰ مرد، ۲۴ مرد دارای چند همسر بوده اند.»
ارتکاب جنایت و تعدد زوجات
جلوه جواهری، سپس به پژوهش‌هایی درباره‌ی ریشه‌های ارتکاب جنایت از سوی زنان می‌پردازد و می‌نویسد: «تحقیقی که در ۱۵ استان کشور در مورد همسرکشی شده است، نشان می‌دهد ۶۷ درصد زنانی که شوهران‌شان را به قتل رسانده‌اند، به دلیل خیانت شوهران‌شان مرتکب جنایت شده‌اند. (نتایج طرح بررسی همسرکشی در ۱۵ استان کشور، روزنامه ایران، ۱۸ بهمن ۱۳۸۱).
او سپس پی‌آمدهای روحی چند همسری را مطرح می‌کند و نتیجه می‌گیرد: «با توجه به همه مسائل گفته شده، شاید راحت‌تر بتوان به این سوال پاسخ داد که چرا بیشترین آمار افسردگی در ایران متعلق به زنان متاهل است. و چرا زنان چهار برابر، بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می‌کنند. تاکنون مردان با اجازه همسر اول خود می‌توانستند همسر دیگری اختیار کنند و با این حال این همه شاهد گسترش مخفیانه تعدد زوجات در خانواده‌ها بودیم.»
در مقاله‌ی "چند همسری" هم‌چنین اشاره می‌شود که پدیده‌ی تعدد زوجات بر وضعیت و روح و روان فرزندان ازدواج‌های پیشین یا آتی نیز تاثیر سوء دارد: «فراموش نکنیم، مرگ کودکانی که به واسطه همین حسادت‌ها مورد جنایت نامادری خود واقع شدند و فشار روانی که بر زن در این فرآیند وارد می‌شود. به خصوص که راه فرار را بر خود تنگ ببیند، باعث ناامنی زندگی کودکان (به اصطلاح) هووی او خواهد شد.»
نویسنده، در پایان مقاله‌ی خود، سپس این سئوال اساسی را مطرح می‌کند: «حال اگر این لایحه تصویب شود و به طور قانونی اجازه همسر اول ساقط شود، در انتظار چه آماری خواهیم بود؟»
مبارکه، مبارکه!
هیچ‌یک از وبلاگ‌‌نویسانی که به مسئله‌ی چند همسری پرداخته‌اند، پاسخی به این پرسش نداده‌اند. به‌جای آن، خود چند پرسش دیگر هم مطرح کرده‌اند. از جمله وبلاگ‌نویس "لولوی پشت شیشه‌ها" که با "شادمانی" تصویب این لایحه را در دفتر خاطرات خود ثبت کرده است: «به سلامتی، کلیات لایحه حمایت از خانواده تصویب شد!... از این به بعد هر کسی با در دست داشتنِ مدرکِ توانایی مالی و صد البته مدرکِ معتبر عضو شریف بودن، می‌تونه همسرِ چندم انتخاب کنه... مبارکه!»
این وبلاگ‌نویس که با طنزی خاص، مردان را صاحبان "شرافت" و آن را به‌گونه‌ای ویژگی ذاتی این جنس معرفی می‌کند، در ادامه می‌پرسد: «کلا دقت کرده‌این که نداشتنِ "شرافت"، بعضی از انسان‌ها رو ناقص العقل می‌کنه، ارزشِ دیه‌شون رو نصف می‌کنه، اعتبارِ شهادتشون رو نصف می‌کنه و صد البته تواناییِ سفر کردن و کار کردن و نفس کشیدنشون رو هم منوط به اجازه کتبی و محضریِ انسان‌های "شریف" می‌کنه؟ واقعا این دویست گرمِ شرافت چه قابلیت‌ها و لیاقت‌هایی که با خودش نمی‌آره!»
"رفیقه بازى و معشوقه‌گیرى"
قابلیت‌ها و لیاقت‌هایی که وبلاگ‌نویس "اهل سنت جنوب" به نمایش می‌گذارد، از سنخ دیگری است. این وبلاگ که صفحه‌ی اولش با نقل‌قول‌هایی از قرآن و برق ستاره‌ها و چرخش نوترون و پروتون‌هایی نامریی در چند دایره‌ی تو در تو با پس‌زمینه‌ای کهکشانی مزین شده، از جمله وبلاگ‌هایی است که در موافقت تصویب "لایحه‌ی حمایت از خانواده" مطلب نوشته‌اند. ویژگی این وبلاگ ولی در "نگاه ژرف" آن به این مسئله‌ی "اجتماعی" است: «اگر اندکی در مورد جامعه مطالعه کنیم، در می‌یابیم که جمعیت زنان بیش از مردان می‌باشد. چرا که اولا خلقت خداوند به گونه‌ای است که جنس مؤنث بیش از جنس مذکر متولد می‌شود. در ثانی مردان بعلت سفرهای کاری یا غیره غالبا دچارسانحه یا حوادثی مانند تصادف، قتل و هزاران موارد دیگر برایشان اتفاق می‌افتد وهمچنین برای دفاع از سرزمین و ناموس خویش حکم جهاد فی سبیل‌الله را دارند و این حکم برایشان صادر شده که طبیعتا جمع کثیری از مردان در این راه کشته یا شهید می‌شوند.»
این وبلاگ‌نویس جستجوگر، سپس از حوزه‌ی "اجتماع" به قلمرو "علم" پا می‌گذارد و نتیجه می‌گیرد: «پس از لحاظ علمی کاملا واضح است که اگر تک همسری مطلق در جامعه رواج یابد، عده‌ی کثیری از زنان درجامعه موفق به تشکیل خانواده نمی‌شوند و اگر حق تاهل این عده به رسمیتشناخته نشود و به مردانى که واجد شرایط اخلاقى و مالى و جسمى هستند، اجازه چند همسرى داده نشود، رفیقه بازى و معشوقه گیرى، ریشه تک همسرى واقعى را مىخشکاند.»
با این "حسن ختام" مرد پسند در انتظار رای مجلس شورای اسلامی بمانیم و ببینیم که نمایندگان "ملت"، این‌بار هنگام بحث بر سر لایحه‌ی "حمایت از خانواده" چه گلی به سر زنان می‌زنند!