گزارش یک مرگ؛ حمید صفت و سلبریتی‌ها
۱۳۹۶ شهریور ۱۱, شنبه
مرگ ناپدری پس از نزاع با فرزند همسر... دلیل درگیری: تندخویی و خشونت مرد با مادر. علت مرگ: اصابت جسم سخت به سر و شکستگی جمجمه...
ماجرا در ظهر داغ ۲۰ مرداد روی داد. حمید صفت، خواننده مشهور رپ می‌گوید قصدش از کتک‌‌کاری با متوفی، ترساندن او بود: «من عمدی ناپدریم را کتک نزدم فقط می‌خواستم او را بترسانم تا فکر نکند مادرم بی‌کس و کار است.»
او با پای خودش به کلانتری رفته و شرح ماوقع و جزییات درگیری را داده است. در آخرین تحقیقات گفته که قصد جنایت نداشته و کاری که کرده درست نبوده اما "وقتی پدرخوانده‌ام در برابر اعتراضم گفت زدم که زدم عصبانی‌تر شدم."
از نظر حقوقی و قانونی، حمید صفت یک "متهم" است و جرمش هنوز محرز نشده، اما رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، خبر را با دو رویکرد متضاد پوشش دادند: یا او را قاتل نامیدند و در باره قصاص و اعدام بحث کردند؛ یا جوانمردی او در دفاع از مادر را ستودند و حکم به تبرئه او دادند.
"حماسه ناموس"
دفاع از شرافت و ناموس، در شعر، ادبیات، فرهنگ و هنر ایران، بار حماسی و ارزشی دارد و انتقام‌جویی بدین خاطر، قهرمانی، پهلوانی و جوانمردی تلقی می‌شود. ناموس یکی از ژانرهای محبوب فیلم‌های ایرانی نیز بوده و هست. در این قبیل فیلم‌ها، قهرمان داستان یک تنه به انتقام کسانی می‌رود که به خواهر یا مادرش تعرض یا تجاوز یا توهین کرده‌اند. گوشمالی خاطی و اعاده حیثیت نیز معمولا با خون‌ریزی و قربانی دادن پایان می‌گیرد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
فیلم معروف قیصر، آغازگر چنین ژانری در سینمای ایران بود. فیلمی که با استقبال عموم روشنفکران و منتقدان هنری روبرو شد تا آنجا که آن را سمبل تظلم خواهی و ادای دین به فرهنگ قشرهای فرودست جامعه خواندند. ابراهیم گلستان، علی شریعتی، نجف دریابندری که از تحسین‌کنندگان فیلم بوده‌اند، اعتنایی به پیام ناموس‌پرستانه، خشونت‌آمیز و مردسالار فیلم نکردند. در اوج استقبال از فیلم قیصر، اندک منتقدانی چون هوشنگ کاووسی یا هوشنگ طاهری سوژه را ارتجاعی و مبتذل دانستند و به آن اعتراض کردند.
ماجرای فیلم قیصر در بازارچه آب منگل در جنوب تهران می‌گذشت که محله جاهل‌ها و لوطی‌ها بود؛ نزاع خانوادگی حمید صفت در شمال شهر، ونک و نزدیک پنج دهه پس از اکران قیصر. فرمان، برادر دختر"بی‌سیرت" شده در فیلم، قبلا دست به چاقو بوده اما چون توبه کرده، با دست خالی به انتقام‌جویی خواهرش می‌رود. حمید صفت اما یک خواننده رپ با ظاهری امروزی است که سابقه شرارت، نزاع یا درگیری ندارد.
هیجان‌زدگی حامیان حمید صفت
اینستاگرام حمید صفت یک میلیون فالوئر دارد. مرگ ناپدری او موجی از حمایت و قضاوت‌های احساساتی در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت.
در اغلب اظهارنظرها، مرز بین قانون و احساسات مخدوش شده و شعارها و پیام‌های خطرناک و گمراه‌کننده‌ای به چشم می‌خورد که ترویج خشونت و تمجید از یک مفهوم عقب‌مانده و سنتی به شمار می‌روند.
سحر قریشی، بازیگر نوشت: «از اینجا به بعد حمید صفت، یه صفته، تنها یک اسم نیست، یا به قول رسانه‌های امروزی یه بزهکار یا مجرم نیست، جوششِ مردونه تو ساختارِ شکننده و پر از آسیب جامعه مونه، یه خروشِ پر از غیرته، یه تصویری از خانواده نا بسامانه ، مثلِ خیلی از خانواد‌ه‌ها... دیگه مردونگی تعریف جنسیتی نمی‌گیره، فارغ از جرم بودن ونفی عملی که صورت گرفته، کار حمیدِ صفت در ذاتش پر از رمز و رازه، به طورِ طبیعی شاید بواسطه عشق عمیق مادر و پسر، پدر و دختر هر کدوم از ما یه چیزی مشابه این کارو نشون می‌دادیم. حالا من سحر قریشی، دردمند و همدردِ این درد، وقتی فکر می‌کنم با غرور می‌گم اگه برای عزیزانم، مادرم یا برادرم ویا پدرم این اتفاق بیفته و ناله و شیون و دردشون، توسطِ یه ظالم رو بخوام بشنوم و ببینم، منم میشم حمید صفت.»
متین ستوده، بازیگر: «فقط یه چیزو خوب میدونم که برای دفاع از مادرم هر کاری حاضرم بکنم ...خدایا به جوونیش رحم کن.»
احمد ایراندوست، بازیگر: «ح مثل حمید ...میم مثل مادر ...رفیق کمک می‌کنیم و رضایت خانواده متوفی رو می‌گیریم ...حمید صفت تنها نیست.»
اعلام همبستگی با حمید صفت در اینستاگرام، با جملاتی مثل "من هم جای تو بودم، همین کار را می‌کردم" یا "دفاع از مادر جرم نیست" و "تو به خاطر ناموست این کار رو کردی" همراه بود.
هشتگ‌هایی چون «#حمیدصفت_قاتل_نیست»، «#حمیدصفت_تنها_نیست» #حمیدصفت_بیگناه_است»، «#حمیدصفت_را_آزاد_کنید»، «#جای_هنرمند_زندان_نیست» از جمله عبارت‌های حامیان حمید صفت به خاطر دفاع از غیرت و ناموس هستند.
پارادوکس فرم و محتوا
از نظر قانونی، باید تمامی ادله پرونده جمع‌آوری شوند و نظر پزشکی قانونی در مورد متوفی انتشار یابد. جرم وقتی اثبات می‌شود که مراحل تحقیقات مقدماتی در آگاهی انجام گیرند و پرونده به دادسرا برود. مرحله بعدی فرستاده شدن پرونده به دادگاه و صدور حکم و رسیدگی نهایی در دیوان عالی است. تنها پس از صدور حکم می‌توان از لفظ مجرم در ارتباط با یک بزه استفاده کرد.
مشاور حقوقی حمید صفت گفته که شاید این پروسه حداقل یک سال طول بکشد: «اینکه از الان برخی رسانه‌ها از عبارت قاتل استفاده می‌کنند، درست نیست. ایشان متهم به قتل هستند آن هم به دلیل وجود شاکی خصوصی که برادر ناتنی حمید صفت است.»
جنبه‌های ناگفته و وجوه پیچیده دعوای حمید صفت و ناپدری‌اش مورد توجه یا پرسش کسانی نیست که رهنمودها و احکام شتاب‌زده صادر کرده‌اند. جبار رحمانی کارشناس مسائل اجتماعی و عضو "شورای انسان‌شناسی و فرهنگ" می‌گوید یک قضیه بسیار حساس مانند قتل را به یک امر مبهم تبدیل کرده و امکان قضاوت صحیح را از مخاطبان گرفته‌اند: «ماجرای حمید صفت به خوبی نشان می‌دهد فرهنگ مدنی ما، حتی در سلبریتی‌ها آنچنان که باید فرهیخته نشده و در میراثی از خودشیفتگی باقی مانده، تا حدی که این واکنش را به یک امر افتخارآمیز برای حمید صفت تفسیر کرده‌اند.»
آبشخور فرهنگ دیرپای دفاع از ناموس کجاست؟ ۴۸ سال قبل هنرمندان و روشنفکران زمان، ناموس‌پرستی و انتقام‌جویی خانوادگی در فیلم قیصر را در مجلات هفتگی ستایش می‌کردند. حالا تمجید زیرپوستی سنت یا خشونت در فضای مجازی و تکنیک‌های ارتباطی مدرن انجام می‌گیرد. آیا این واقعیتی چون "آنومی فرهنگی" را برملا می‌کند؟
جبار رحمانی معتقد است که ورود شبکه‌های اجتماعی به موضوع حمید صفت به دلایلی چون شهرت او، حمایت از مادر و نفرت نمادین از ناپدری و نامادری در فرهنگ ایرانی مربوط می‌شود: «ناخودآگاه جمعی ما حاوی دلالت‌های منفی در مورد این رابطه است که از یکسو پسری عاشق مادر است. از سوی دیگر ناپدری، مادر را تصاحب کرده و البته نشانه‌های یک رابطه خشن نیز در میان است.»
حاشیه رفتن قانون، عرفی شدن خشونت
در آمارهای رسمی پزشک قانونی دیده می‌شود که نزاع و درگیری در ردیف ۱۰ جرم نخست در پرونده‌های قضایی ایران هستند. جامعه‌شناسان ارقام مربوط به نزاع‌های خیابانی یا خانوادگی را ناشی از خشونت عمومی و خشم کنترل نشده می‌دانند. در سال۹۳ آمار شهروندانی که به دلیل ضرب و جرح در نزاع راهی پزشکی قانونی شدند، ۵۹۰هزار نفر بود.
سطح بالای پرخاشگری و درگیری خیابانی یا خانوادگی به فرهنگ عمومی، وضعیت آنومیک جامعه، فقدان آموزش‌های پایه، ضعف قانون، کم‌سوادی و مشکلات اقتصادی نسبت داده می‌شود.
آیا هیجان‌های کنترل نشده در شبکه‌های اجتماعی و نزد "سلبریتی‌ها" را نیز می‌توان روی دیگر این سکه دید و به فرهنگ نازل، خلاء هویت، ناآشنایی با قانون یا بی‌کفایتی در مباحث نظری و معرفتی مرتبط دانست؟
جبار رحمانی می‌گوید: «سلبریتی بودن، را شاید بتوان به معنای نخبگی هنری و رسانه‌ای تفسیر کرد، اما لزوما به معنای نخبگی اخلاقی و روشنفکری انتقادی نیست. واکشن‌های آنها همانقدر معتبر است که واکنش افراد عادی. باید متخصصان و روشنفکران ما بیشتر به واکاوی این مساله برای نقد فرهنگی و آسیب‌شناسی و در نهایت بازاندیشی اصلاحی در فرهنگ ایرانی بپردازند.»
حامیان حمید صفت جلوتر از او رفته‌اند. او می‌گوید تنها می‌خواسته ناپدری را بترساند اما دوستش، امیرعباس گلاب که او هم خواننده است در اینستاگرام نوشته است: «هر کاری کردی به خاطر مادرت کردی. رفیق. سرت بالا باشه، اشتباه همه انجام میدن. این موضوع یه اتفاق بوده، یه اتفاق بد. از خدا میخوام کمکت کنه. نمیدونم دارم چی می نویسم، فقط خیلی نارحتم، خیلی. هنوزم میشه بخشید... تو با آهنگت حرف از بخشش و گذشت زدی و زندگی خیلی‌ها رو تغییر دادی. پسر، ما همه پشتتیم.»
واکنش‌هایی که در همدردی با حمید صفت در شبکه‌های اجتماعی دیده شد یا خبرهایی که رسانه‌ها نوشتند، آن قدر دراماتیک یا تحریک‌کننده بودند که خانواده‌اش در اینستاگرام او متنی نوشته و خواهش کردند که مردم به شایعات و خبرهای نادرست دامن نزنند و بگذارند موضوع روند قانونی خود را طی کند.