چین: جشن سی سالگی اصلاحات اقتصادی
۱۳۸۷ آذر ۲۹, جمعه
اصلاحات در چین در واقع به زمان دنگ شیائوپینگ باز می‌گردد. شیائوپینگ، پایه‌گذار اصلاحات اقتصادی چین، از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۷ (زمان مرگ) رئیس حزب کمونیست چین و رهبر کاریزمای این کشور بود. اصلاحات او عمدتا ابتکارات شخصی او بودند که معمولا بدون مشورت با حزب اتخاذ می‌کرد، اقداماتی که چین را از اقتصاد مائوئیستی و انقلاب فاجعه‌بار فرهنگی رهانید و به چهارمین قدرت اقتصادی حال حاضر جهان تبدیل کرد.
پکن آغاز سیاست‌های اصلاحی و آزادسازی اقتصادی را ۱۸ دسامبر ۱۹۷۸ می‌داند، در این روز در کمیته مرکزی حزب کمونیست (KPC) چین، حرکت به سمت اقتصاد آزاد تصویب شد.
هو جینتائو، رئیس جمهور چین، روز پنجشنبه، ۲۹ آذر، در سی‌امین سالگرد آغاز اصلاحات در تالار ملی شهر پکن در حضور حدود ۶ هزار نفر مهمان ویژه سخنرانی کرد و به تشریح دستاوردهای اصلاحات و سیاست‌های آینده کشور پرداخت.
موفقیت اقتصادی و ویژگی‌ها
هو از جمله در مورد موفقیت‌های چین در پی اصلاحات اقتصادی سخن گفت. به گفته وی، تولید ناخالص ملی این کشور در طول سی سال گذشته، به طور متوسط ۸/ ۹ درصد رشد سالانه (سه برابر قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان) را تجربه کرده است. ترقی اقتصادی چین در سال‌های اخیر، تأثیر مثبتی بر شرایط زندگی بخش بزرگی از جامعه داشته و به اتحاد کشور و تثبیت وجهه قانونی نظام حاکم کمک بسیاری کرده است.
بر اساس آمار بانک جهانی، چین در حال حاضر نزدیک به ۶ درصد تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارد. این رقم تقریبا برابر تولید ناخالص ملی آلمان است. بیشترین تولید ناخالص ملی در جهان را ایالات متحده (۲۷ درصد) و ژاپن (۹ درصد) دارند.
به گزارش سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD)، قدرت خرید مردم چین که حدود یک پنجم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، در طول سی سال گذشته بیش از ۳ برابر شده است.
انحلال ساختارهای سنتی کشاورزی در روستاها، جذب تدریجی سرمایه‌های عظیم خارجی و گذار تدریجی از اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده صرف به یک "اقتصاد سوسیالیستی مبتنی بر بازار با ویژگی‌های خاص چینی"، از دلایل مهم این پیشرفت‌ها هستند.
چین در این سال‌ها هم‌چنین سیاست حمایت از صادرات را در پی گرفت، با اقتصاد جهانی رابطه برقرار کرد و سرانجام در سال ۲۰۰۱ به سازمان تجارت جهانی پیوست. از سال ۲۰۰۴ مالکیت خصوصی (به طور کلی همطراز با مالکیت جمعی) بر اساس قانون اساسی این کشور به رسمیت شناخته شد.
سیاست‌های اصلاح اقتصادی و گشایش‌هایی که در پی آن به وجود آمد، موفقیت‌های بسیاری را در عرصه کار و زندگی خصوصی برای فعالان اقتصادی چین به ارمغان آورد. با وجود این‌که در اقتصاد کنونی چین، قیمت‌ها بیشتر کالاها و خدمات آزادسازی شده‌اند، هنوز دولت به‌عنوان تنظیم‌کننده، از امکانات انحصاری برخوردار بوده و بخشی از اقتصاد را در اختیار دارد. در صورت بروز اختلاف نیز اولویت با بخش دولتی است.
رئیس جمهور چین هم‌چنین در سخنرانی خود، ضمن تأیید رسمی کندشدن رشد اقتصادی کشور – در اثر رکود جهانی – توجه ویژه به محیط‌زیست و برابری‌های اجتماعی را وعده داد. از مضمون سخنرانی اما برمی‌آمد که تأکید دولت هم‌چنان بر یک اقتصاد کنترل‌شده است. هو با اشاره به لزوم تداوم نقش فعال دولت در اقتصاد، بر حمایت هم‌زمان از بخش خصوصی تأکید کرد.
تردید در اصلاحات سیاسی
رئیس جمهور چین در سخنرانی خود گفت که رهبری کمونیست چین در سه دهه گذشته همگام با اصلاح در ساختارهای اقتصادی، اصلاح ساختار سیاسی را نیز در نظر داشته است. بسیاری از ناظران اما اصلاحات سیاسی دو دهه گذشته در چین را توافقی غیررسمی میان دولت و مردم این کشور می‌دانند، که پس از سرکوب خونین نهضت دانشجویی سال ۱۹۸۹ شکل گرفت. بر اساس این توافق، مردم در ازای دریافت آزادی‌های اقتصادی، مشروعیت دولت را به رسمیت می‌شناسند.
البته ذکر این نکته نیز ضروری است که دولت چین در سال‌های گذشته گام‌هایی برای تقویت نظام دادرسی، مبارزه با فساد مالی و شفافیت بیشتر در حاکمیت برداشته و حتی دموکراسی در ساختار حزب در سطح روستاها را نیز تجربه کرده است. با وجود این، هنوز مرز مشخصی در تقسیم قدرت در میان قوای این کشور وجود ندارد.
در عمل، تمام تصمیم‌های مهم و استراتژیک نه از سوی نهادهای رسمی دولت، بلکه در نشست‌های حزبی و از سوی قدرتمندان حزب گرفته می‌شوند. این محافل هم‌چنان حکم‌شان مقدم بر قانون است. در چین هنوز هم رئیس‌جمهور و قوه مقننه با رأی مستقیم مردم انتخاب نمی‌شوند.
هو در عین حال در سخنرانی خود دموکراسی را رگ حیاتی سیستم سوسیالیستی دانست و گفت که بر اساس حقوق دموکراتیک، این حق مردم است که خواست‌هایشان را خود انتخاب کنند. وی بارها تکرار کرد که مدرنیزه کردن سیستم سوسیالیستی، در گرو مردمسالاری است. وی هم‌چنین بر تداوم اصلاحات تأکید کرد، اما مشخص نکرد که تعریف دولت کمونیستی چین از مردمسالاری چیست. البته در سخنرانی هو جای شکی باقی نماند که حرف اول و آخر در عرصه‌ی سیاسی چین را حزب کمونیست می‌زند. هو هم‌چنین گفت که چین باید راه مخصوص خود را پیدا کند و رونوشت مدل‌های سیاسی غربی در این کشور به اجرا در نخواهد آمد. رئیس جمهور چین گفت که این کشور در برابر فشارهای خارجی سر فرود نخواهد آورد.
با توجه به این‌که شرایط اقتصادی چین نیز، در پی بحران مالی جهانی، در حال بدتر شدن است و بسیاری از مشاغل به خطر افتاده‌اند، به نظر می‌رسد که دولت کنونی چین هم به سمت روش‌های سنتی دولتی و تشدید کنترل‌های اجتماعی حرکت کند.
هو در بخش دیگری از سخنرانی خود ثبات را مهم‌ترین هدف خواند و گفت که بدون ثبات موفقیتی شکل نمی‌گیرد و دستاوردهای تا کنونی نیز از دست می‌رود. دولت و حزب باید اطمینان داشته باشند که مردم رضایت دارند، سیستم سوسیالیستی کارآمد است و کشور در درازمدت ثبات سیاسی خواهد داشت. تجربیات جدید و رقابت سیاسی واقعی در چنین ساختاری در اولویت نخواهد بود.