چرا زنان بیشتر از مردان از فن‌آوری تازه می‌ترسند؟
۱۳۹۲ اسفند ۱۴, چهارشنبه
برای بیشتر مردم اروپا و آمریکا زندگی بدون اینترنت دیگر قابل تصور نیست. اگر بخواهید برنامه حرکت قطار را بدانید یا اخبار روز را بخوانید، از کارهای بانکی گرفته تا خرید کفش و لباس، اینترنت کار را آسان کرده است. با به بازار آمدن تلفن‌های هوشمند اینترنت بیش از پیش و همه‌جا در دسترس است.
بنابراین شاید عجیب به نظر برسد که امروزه کسی از اینترنت استفاده نکند و حتی از این تکنولوژی هراس داشته باشد. اما ترس از تکنولوژی‌های نوین و به خصوص هراس از کامپیوتر و اینترنت نه تنها وجود دارد، بسته به ساختار و امکانات هر جامعه کم و بیش فراگیر است.
در کشورهای توسعه‌یافته این ترس بیشتر در میان سالمندان و به دلیل ناآشنایی با فن‌آوری‌های جدید رواج دارد. در کشورهای توسعه نیافته دلایل گوناگونی از جمله محدودیت‌های امکان دسترسی به کامپیوتر و اینترنت و وجود ساختارهای سنتی (مانند الگوهای سنتی جنسیتی) باعث هراس از فن‌آوری‌های جدید می‌شود.
مردان مالک کامپیوتر خانه
مریم زن جوان ایرانی است که هرگز از اینترنت و کامپیوتر استفاده نمی‌کند. او که ۳۶ ساله است و مدرک فوق دیپلم دارد می‌گوید خیلی وقت‌ها دیگران درباره اینترنت حرف می‌زنند و او موضوع صحبت را نمی‌فهمد. با این که مریم می‌گوید اینترنت برایش جالب نیست و کششی ندارد، ترس خود از اینترنت را نیز قبول دارد: «چون درست بلد نیستم از اینترنت استفاده کنم می‌ترسم به سمتش بروم. از این که بروم و نتوانم درست استفاده کنم و حس کنم که بی‌استعداد یا خنگم می‌ترسم.»
تحقیقات مختلفی در سال‌های گذشته نشان داده‌اند که ناآشنایی و نداشتن مهارت در فن‌آوری‌های نوین افراد را هنگام کار با کامپیوتر با موانعی روبرو می‌کند که می‌تواند به سرعت باعث دلسرد شدن آن‌ها شود. در مورد زنان کلیشه‌های جنسیتی این مشکل را پیچیده‌تر نیز می‌کنند چرا که در اکثر جوامع مردان "متخصص" تکنولوژی محسوب می‌شوند.
این جایگاه مردان بازتاب مناسبات قدرت در جامعه است. از سویی جامعه به زنان تلقین می‌کند که آن‌ها توانایی به دست آوردن مهارت‌کافی در زمینه تکنولوژی را ندارند و از سوی دیگر این تصور القا می‌شود که اشکالی هم وجود ندارد، چرا که داشتن این توانایی‌ها امری "زنانه" نیست.
مریم در روستایی در شمال ایران زندگی می‌کند که به شهر نزدیک است و دسترسی نسبتا خوبی به امکانات شهری دارد. او درباره مشکلاتی که زنان برای استفاده از اینترنت دارند می‌گوید: «اصولا خرید و داشتن کامپیوتر برای پسرها در خانواده اولویت دارد. پسرها مالک کامپیوتر خانه هستند.»
مریم دوست دارد که کار با کامپیوتر را بلد باشد ولی تا به حال دلیلی برای استفاده کردن از کامپیوتر نداشته است: « چندین بار کلاس رفتم ولی چون از دانسته‌هایم استفاده نکردم همه را فراموش کردم. شاید اگر شغلی داشتم که با کامپیوتر و اینترنت سر و کار پیدا می‌کردم بیشتر به سمتش کشیده می‌شدم.»
وقتی شکاف دیجیتالی، هراس از تکنولوژی را تشدید می‌کند
یکی از دلایل بروز هراس از اینترنت وجود شکاف دیجیتالی (digital divide) در جامعه است. شکاف دیجیتالی به این معناست که امکان دسترسی به اینترنت و سایر فن‌آوری‌های ارتباطی در میان قشرهای مختلف جامعه به میزان یکسان وجود ندارد.
جنسیت، درآمد و نژاد می‌توانند عوامل ایجاد شکاف دیجیتالی باشند. این شکاف از یک سو شامل تفاوت در دسترسی فیزیکی به تکنولوژی می‌شود و از سوی دیگر شامل تفاوت در مهارت برای دسترسی موثر و مفید به فن‌آوری می‌شود.
سانسور اینترنت در ایران باعث شده کاربران برای دسترسی به بسیاری از صفحه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی مجبور به استفاده از فیلترشکن باشند. کاری که خود به دانش و مهارت نیاز دارد. بنابراین دسترسی به اینترنت در ایران ساده نیست. همه این عوامل غلبه بر ترس و ایجاد انگیزه یادگیری را در زنانی که از اینترنت هراس دارند، دشوارتر می‌کند.
مشکلی بین‌المللی
آمار و ارقام نشان می‌دهند که در سطح بین‌المللی نیز زنان کمتر از مردان از اینترنت استفاده می‌کنند. گرچه این تفاوت در کشورهای پیشرفته کمتر است. تحقیقات در سال ۲۰۱۳ نشان داده‌اند که در آمریکا ۸۵ درصد بزرگسالان به اینترنت دسترسی دارند و میان میزان دسترسی زنان و مردان تفاوت چندانی وجود ندارد.
اهمیت یکسان بودن میزان دسترسی زنان و مردان به خصوص در استفاده از شبکه‌های اجتماعی مشخص می‌شود. شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر در سال‌های گذشته نقش مهمی در جنبش‌های اجتماعی پیدا کرده و به وسیله‌ای برای رساندن صدای "مردم عادی" به گوش مسئولان تبدیل شده‌اند. دسترسی زنان به اینترنت و امکان حضور پررنگ آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به شرکت در جنبش‌های اجتماعی و اعلام خواسته‌هایشان بیانجامد.
شکاف دیجیتالی باعث می‌شود زنان در استفاده از اینترنت به حاشیه رانده شوند و درنتیجه صدای آن‌ها نیز بازتابی در شبکه‌های اجتماعی نداشته باشد. به عنوان مثال در کنیا فقط ۲۸ درصد شهروندان در سال ۲۰۱۳ به اینترنت دسترسی داشته‌اند. بر اساس یک نظرسنجی در کنیا ۱۷ درصد مردان و فقط ۸ درصد زنان شرکت‌کننده در نظرسنجی از اینترنت برای اطلاع از اخبار استفاده می‌کردند.
برخی کشورهای آفریقایی مانند آفریقای جنوبی پروژه‌های آموزشی را شروع کرده‌اند تا استفاده موثر از شبکه‌های اجتماعی را به زنان بیاموزند. مطالعات نشان داده‌اند که شهروندانی که به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند بیشتر از وقایع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اطراف خود آگاهند. آگاهی شهروندان نسبت به نابرابری‌ها باعث ایجاد واکنش و طرح مطالبات می‌شود.
زنان آلمان در اینترنت هم‌پای مردان
بر اساس اطلاعات اداره آمار آلمان ۷۷ درصد شهروندان بالای ۱۰ سال این کشور در سه ماه اول سال ۲۰۱۲ از اینترنت استفاده کردند. شکاف دیجیتالی جنسیتی در این آمار فقط در رده سنی بالای ۶۵ سال دیده می‌شود. در حالی که ۴۴ درصد مردان در این رده سنی از اینترنت استفاده می‌کنند، در میان زنان بالای ۶۵ سال این رقم فقط ۲۴ درصد است.
نکته قابل توجه این آمار میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌هاست: از بین کسانی که در سه ماه اول سال ۲۰۱۲ از اینترنت استفاده کرده‌اند، ۴۳ درصد مردان و ۴۲ درصد زنان در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند. چرا فاصله زنان آلمانی فعال در اینترنت با مردان این کشور تا این حد کم است؟ آیا زنان آلمانی از آغاز از این تکنولوژی هراسی نداشتند؟
"سونیا شرودر" کارشناس علوم ارتباطات و رسانه ۵ سال است که در زمینه رابطه انسان و کامپیوتر و همچنین درباره شبکه‌های اجتماعی تحقیق می‌کند. او با اشاره به کلیشه‌های جنسیتی که در آلمان نیز رواج دارند به دویچه‌وله گفت: «به محض این که زنان در اینترنت راجع به موضوعی نظر بدهند که "زنانه" محسوب نمی‌شود (مانند موضوعات تکنیکی)، هدف حمله و مزاحمت کاربران مرد قرار می‌گیرند. مردانی که هویت خود را نیز پنهان می‌کنند، این زنان را مسخره می‌کنند.»
شرودر این حملات را یکی از دلایل ترس زنان می‌داند و می‌گوید در سال‌های اخیر موقعیت زنان آلمان در اینترنت بهتر شده است، چرا که از نظر قانونی با حمله و ارعاب در فضای مجازی مقابله می‌شود. شرودر می‌افزاید: «زنان جمعیت‌های قوی آنلاینی ساخته‌اند. درباره موضوعات فمینیستی بسیار وبلاگ می‌نویسند. کمپین‌های فمینیستی آنلاین به راه می‌اندازند. تا چند سال پیش اینطور نبود.»
سونیا شرودر سرعت تغییر و تحولات در اینترنت و پیچیدگی تکنولوژی را یکی دیگر از دلایل هراس از اینترنت می‌داند. او اضافه می‌کند: «امروز کسی نمی‌داند که اطلاعات خصوصیش در اینترنت چه می‌شود. خیلی‌ها می‌ترسند که از عکس‌ها و اطلاعات خصوصیشان جای دیگری و به شکل دیگری استفاده شود.»
مانوئل کاستلز جامعه‌شناس اسپانیایی می‌گوید اینترنت یک ساختار فرهنگی است. مناسبات فضای مجازی بازتاب مناسبات جامعه است. برای تغییر این مناسبات باید برنامه‌‌های مشخصی را در پیش گرفت. آلمان برای علاقمند کردن زنان به شغل‌های مرتبط به تکنولوژی و ازمیان برداشتن هراس زنان در این زمینه برنامه‌هایی را در مدارس برگزار می‌کند.
سونیا شرودر که قبلا در یکی از این برنامه‌ها برای دانشگاه فنی برلین کار می‌کرده است، می‌گوید: « به مدرسه‌ها می‌رفتیم و برنامه‌هایی درباره دانشمندان زن دانشگاه فنی برلین برگزار می‌کردیم تا علاقه دخترهای دانش‌آموز را به رشته‌های دانشگاهی ریاضی، علوم رایانه، علوم طبیعی و فنی جذب کنیم.»