پناهندگی و پناهندگان ایرانی در آلمان • معرفی پروژه
۱۳۹۲ اردیبهشت ۲۸, شنبهاز زمان روی کار آمدن حکومت جمهوری اسلامی در ایران پناهندگی و مهاجرت سرنوشت شمار بسیار زیادی از ایرانیان بوده است. امروزه کمتر کشوری را در جهان میتوان یافت که دست کم جمعیت کوچکی از ایرانیان پناهنده یا مهاجر در آن زندگی نکنند.
نبود آزادیهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همراه با سرکوب شدید دگراندیشان و دگرباشان موجهای متعددی از فرار و مهاجرت از ایران را در دورههای گوناگون پدید آورده است. با توجه به ادامه محدودیتها و سرکوبها چشمانداز توقف چنین امواجی روشن نیست.
آلمان نیز از کشورهایی بوده که از زمان انقلاب ۱۳۵۷ جمع بزرگی از ایرانیان را بهخصوص به عنوان پناهنده پذیرفته است. این کشور به خاطر سابقه مبارزات سیاسی ایرانیان در آن امکاناتی را برای حمایت از پناهجویان و احیانا ادامه مبارزه آنان در خارج از کشور عرضه میکرده و بدین دلیل همواره مقصد بخشی از پناهجویان، بهویژه پناهجویان سیاسی ایرانی بوده است.
زندگی ایرانیان مقیم آلمان با مفاهیم پناهندگی و مهاجرت درآمیخته است. پژوهشها نشان میدهند که بهخصوص پناهندگی تجربه بیشتر ایرانیان مقیم آلمان است. بدین خاطر پروژهای که بخواهد معرف زندگی ایرانیان خارج از کشور و بخصوص آلمان باشد، نمیتواند مفاهیم "پناهندگی" و "پناهندگان" را در کانون خود نداشته باشد.
پروژه "پناهندگی و پناهندگان ایرانی در آلمان" از سر ضرورت توجه به واقعیت زندگی بخش بزرگی از ایرانیان خارج از کشور برخاسته است. بدین منظور در این پروژه به معنای این مفهوم پرداختهایم و در پی پاسخ به این پرسش برآمدهایم که پناهندگی چیست و چرا انسانها تصمیم میگیرند یا مجبور میشوند میهن خود را ترک گویند و به کشوری دیگر پناهنده شوند؟ این مفهوم را همچنین در گستره تاریخ بررسیدهایم.
از کسانی که خود فرار و پناهندگی را تجربه کردهاند، خواستهایم این بخش زندگی خود را با جنبههای مثبت و منفی آن با ما در میان بگذارند تا شاید در شرحی که میدهند، برخی خود را بازشناسند یا به این امید که دیگران وضعیتی را دریابند که اساس موجودیت بسیاری از ایرانیان خارج کشور را تشکیل میداده یا میدهد. همچنین کوشیدهایم با گزارشهایی دشواریهای زندگی ایرانیان را بهویژه در مرحلهای نشان دهیم که هنوز "پناهجو" و در انتظار روشن شدن وضعیت خود هستند.
پناهندگی و مهاجرت اگر چه از بسیاری جهات و بخصوص از جهت عزم و هدفمندی برای شروع زندگی جدید در کشوری دیگر با هم متفاوتند، اما در جایی میتوانند با موضوعی مشترک مربوط باشند که عبارت است از "بیریشگی".
کسی که به عنوان پناهنده یا مهاجر با هدف "حفظ جان" یا "آزادی" ترک وطن میگوید و بیشمار پیوندهای مرئی و نامرئی دلخواه و نادلخواه با گذشته را میگسلد، با تجربه "بیوطنی" و "بیریشگی" روبرو میشود که تجربهای است دردناک. مدتها طول میکشد تا "حفظ جان" و "رهایی از" سرکوب و محدودیت تبدیل شود به "تامین آرامش برای جان" و "آزادی برای" ریشه دواندن در محیط جدید و برقراری "پیوندهای تازه و دلخواه".
افراد و نهادهایی هستند که پناهندگان و مهاجران را در راهی که پیش گرفتهاند، همراهی میکنند. پروژه "پناهندگی و پناهندگان ایرانی در آلمان" ضمن بررسی مشکلات اجتماعی و روحیای که پناهندگان با آن مواجهاند، برخی راهها و نهادهای یاریرسان را معرفی میکند که اغلب به همت نخستین نسل پناهندگان ایرانی پس از انقلاب بنیان نهاده شدهاند و اکنون نسلهای جدیدتر پناهنده میتوانند از ثمره دانش و تجربه آنها بهرهمند شوند.
این نهادها در کنار دادن مشاوره اجتماعی و حقوقی و کمکهای رواندرمانی، پناهجویان را در زمینه قوانین پناهندگی در آلمان و اروپا آگاه میسازند، به آنان برای استفاده از حقوقشان یاری میرسانند و نیز برای اصلاح قوانین پناهندگی و مهاجرت مبارزه میکنند. بخشی از پروژه "پناهندگی و پناهندگان ایرانی در آلمان" به معرفی این قوانین و انتقادهایی که به آن از جمله از سوی مدافعان حقوق پناهندگان و سازمانهای حقوق بشر میشود، اختصاص دارد.
تجربه فرار، پناهندگی، مهاجرت، "بیریشگی" و تبعید در آثار هنری ثبت شده است. آن گروه از اهل هنر و ادب که پس از خروج از ایران زندگی خود را در آلمان ادامه دادهاند یا آنان که برای اولین بار در آلمان به آفرینش هنری پرداختهاند، آثاری در این زمینهها خلق کردهاند. گالری عکسی به معرفی نمونهوار این آثار میپردازد. همچنین یک گالری عکس چند تن از شخصیتهایی را نشان میدهد که آغاز زندگیشان در آلمان به عنوان پناهنده به این کشور بوده است.
چند مقاله نیز به بررسی ادبیات تبعید ایران اختصاص داده شده است تا دیدگاههای گوناگون اهل فن در این باره را بازتاب دهد.
پروژه "پناهندگی و پناهندگان ایرانی در آلمان" پروژهای باز است. شاید "پناهندگی" روزی تنها مفهومی تاریخی شود، اما هم اکنون چنین چشماندازی وجود ندارد و برعکس هر روز گزارشهای جدیدی منتشر میشود در مورد انسانهایی که از جنگ و دیکتاتوری میگریزند و میکوشند با تحمل انواع خطر خود را به جایی امن برسانند و چه بسا در این راه جان خود را هم از دست میدهند.
این پروژه همچنین قرار است در گام بعد با مطالبی درباره مهاجرت، مهاجرت به آلمان و ایرانیان مهاجر در این کشور گسترش یابد و پربارتر شود.