پروژه‌ای برای جمع‌آوری ادبیات عرب در "دوران افول آن"
۱۳۹۶ بهمن ۱۸, چهارشنبه
در فهرست بلند دریافت‌کنندگان جایزه نوبل ادبی تنها نام یک نویسنده عرب را می‌توان یافت، نجیب محفوظ، رمان‌نویس و شاعر معروف مصر. محفوظ نوبل ادبی را در سال ۱۹۸۸ دریافت کرد.
این برهوت نام‌های عربی در میان بزرگان ادبیات جهان شاید به این مسئله برگردد که آثار عربی در ابعادی گسترده به زبان‌های غربی ترجمه نشده‌اند و لابی قوی و فعالی برای این ادبیات در غرب وجود ندارد؛ ضعفی که آشنایی محدود غرب با ادبیات معاصر عرب و نیز ادبیات کلاسیک آن، به خصوص در حد فاصل قرون ۱۲ تا ۱۹، یعنی دوران موسوم به پساکلاسیک جهان عرب را در پی داشته است.
اخیرا اما آکادمی علوم ایالت ساکسن در شرق آلمان پروژه بزرگی را پیش می‌برد که قرار است به این وضعیت پایان دهد. کارشناسان این آکادمی در لایپزیگ آلمان از چند هفته پیش پلاتفرم اینترنتی بزرگی را راه‌اندازی کرده‌اند با نام Bibliotheca Arabica (کتابخانه عربی) که ادبیات جهان عرب در فاصله قرون یادشده را به صورت دیجیتال ثبت و نگهداری می‌کند.
ورنا کلِم (Verena Klemm)، استاد ادبیات عرب و اسلام‌شناسی که ریاست این پروژه را به عهده دارد، در مصاحبه‌ای با رادیوی سراسری آلمان می‌گوید که هدف Bibliotheca Arabica صرفا ارائه دیجیتال متون تاریخ ادبیات عرب نیست، بلکه قصد این هم هست که این تاریخ ادبیات در متن سیاسی و اجتماعی تولید آن قرار داده شود.
خانم کلم می‌گوید: «به خصوص برای ما جالب است که داده‌ها یا داده‌های انسان‌هایی را جمع‌آوری کنیم که درباره موضوعاتی معین نوشته‌اند، خوانندگانی که آثار معینی را خوانده و استفاده کرده‌اند، کسانی که دست‌اندرکار جمع‌آوری آثار یادشده در کتابخانه‌های شخصی و غیرشخصی بوده‌اند یا صاحب‌نظرانی که این آثار را خوانده‌اند و تفسیرهایی ورای زمان و مکان از آنها ارائه کرده‌اند و ...»
پیامدهای یک درک و دریافت معین
به گفته کلم، دیرزمانی درک و دریافتی درباره ادبیات و تاریخ عرب رواج داشت که به نوعی تحت تاثیر گفتمان استعماری قرن نوزدهم بود. برابر این درک و دریافت، فرهنگ عربی- اسلامی تنها در قرن نهم و دهم میلادی دورانی از شکوفایی را تجربه کرده و هرچه پس از آن آمده، نشانه‌های زوال و انحطاط فرهنگ یادشده است. بنا بر همین روایت، تنها در رویارویی جهان عرب با تمدن غرب در قرون متاخر بوده که دوباره نوزایشی (رنسانسی) معین در این تاریخ و فرهنگ رخ داده است.
این روایت گرچه به گفته کلم بیش از پیش اعتبار خود را از دست می‌دهد، ولی پیامدش به هر صورت این بوده که توجه به ادبیات و فرهنگ جهان عرب در قرن یازده تا نوزدهم کم باشد و تلاشی برای جمع‌آوری آثار این دوره صورت نگیرد و در نتیجه تحقیق گسترده‌ای هم درباره آنها نشود.
کلم Bibliotheca Arabica را هم ارائه خدمتی به دانشوران و پژوهشگران جهان عرب می‌داند که در کشورشان به دلایل متعدد به متن‌های یادشده دسترسی ندارند یا امکان تحقیقاتشان کم است و هم آن را محمل مناسبی برای شناخت جامعه آلمان و اروپا و ارتباط و تفاهم آنها با مردمان آمده از آن فرهنگ و بالعکس می‌داند.
در پروژه Bibliotheca Arabica آثار مختلف ادبیات و فرهنگ عربی به زبان‌های عربی، آلمانی و انگلیسی ارائه می‌شوند. دوره راه‌اندازی، تکمیل و بهره‌برداری از این پلاتفرم هجده سال پیش‌بینی شده و سالانه بودجه‌ای معادل ۴۰۰ هزار یورو به آن اختصاص می‌یابد. در تامین این بودجه هم دولت فدرال آلمان و هم دولت ایالتی ساکسن سهیم هستند.