پایتخت فرهنگی اروپا – مکانی برای رویارویی فرهنگی
۱۳۸۸ دی ۵, شنبه
از سال ۲۰۰۴ میلادی تا کنون شهری میان قطب شمال و مرزهای جنوبی اروپا به مدت ۳۶۵ روز به‌عنوان پایتخت فرهنگی اروپا انتخاب می‌شود. شهرهای داوطلب مسیر طولانی و پر پیچ و خمی را برای کسب این عنوان پشت سر می‌گذارند. طبیعی است که مهمترین هدف در انتخاب "پایتخت فرهنگی" کسب توجه عمومی، رویارویی فرهنگ‌های مختلف و پیشبرد یکپارچگی و اتحاد در اروپا است.
با این وجود کسب تیتر "پایتخت فرهنگی اروپا" کمک‌های مالی فراوانی را برای شهر منتخب به‌دنبال داشته و در دراز مدت چهره آن شهر را تغییر می‌دهد. پروژه‌هایی مانند احداث و یا بازسازی مراکز فرهنگی و هنری، حمایت از هنرمندان منطقه، پیشبرد اهداف فرهنگی و یا دگرگونی بافت اجتماعی از طریق فرهنگ در محور توجه قرار دارد.
تاریخچه پایتخت فرهنگی در اروپا
در سال ۱۹۸۵ میلادی اتحادیه اروپا در اجلاسی انتخاب سالیانه شهر فرهنگی اروپا را به تصویب رساند. این تصمیم بر مبنای پیشنهاد ملینا مرکوری (Melina Mercouri)، هنرپیشه و خواننده برجسته و وزیر فرهنگ یونان در آن دوران، گرفته شد. هدف اتحادیه اروپا در برداشت این قدم آشنائی فرهنگی و ایجاد همبستگی در میان کشورهای اروپائی بود.
در سال ۱۹۹۹ میلادی آتن به عنوان اولین "شهر فرهنگی" اروپا انتخاب شد. با گذشت پنج سال لقب "شهر فرهنگی" به "پایتخت فرهنگی اروپا" تبدیل شد. در کنار متروپل‌های اروپا مانند پاریس، برلین و آمستردام و شهرهای قدیمی چون فلورانس، آوینیون (Avignon) و بروگه (Brügge) شهرهای کمتر شناخته‌شده‌ای نیز موفق به دریافت این عنوان شدند.
گسترش اتحادیه اروپا و انتخاب دو پایتخت فرهنگی
همراه با گسترش اتحادیه اروپا چنین تصمیم گرفته شد که بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۹ میلادی سالیانه دو شهر به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا انتخاب شوند. به این ترتیب یک شهر به نمایندگی از طرف کشورهای قدیمی عضو اتحادیه اروپا و شهر دومی به نمایندگی از جانب کشورهایی که در سال‌های اخیر در این اتحادیه پذیرفته شده‌اند، در جنب یکدیگر عنوان "پایتخت فرهنگی اروپا" را دریافت می‌کنند.
شیوه برگزاری مراسم در شهرها و پایتخت‌های فرهنگی اروپا از آغاز تا کنون تغییر فراوانی کرده‌است. در حالیکه در سال‌های اولیه برنامه‌های فرهنگی و هنری به دوران کوتاهی محدود می‌شد، در حال حاضر در جنب جشن و مراسم افتتاحیه پروژه‌های مختلف، جشن‌های فرهنگی و برنامه‌های هنری در طول سال به شکل پراکنده‌ای ادامه خواهد داشت. اولین شهر فرهنگی اروپا تنها سه هفته در تابستان میهمان کنسرت‌های موسیقی و نمایشگاه‌های نقاشی بود. شهر گلاسکو، پایتخت فرهنگی سال ۱۹۹۹ میلادی، اولین بار مراسم بسیار متنوع وبا ابعاد گسترده‌ای را برگزار نمود. اکنون هدف اصلی از برگزاری مراسم مختلف تغییر چهره فرهنگی شهر و دگرگونی بافت اجتماعی آن در طول سال است.
پایتخت‌های فرهنگی اروپا در سال آینده
در سال ۲۰۱۰ میلادی عنوان پایتخت فرهنگی اروپا را سه شهر در سه کشور مختلف در کنار یکدیگر دریافت کردند: شهر اسن (Essen) در غرب آلمان، شهر کمابیش ناشناسی در مجارستان به دنام پچ (Pe’cs) و شهر پر جنب و جوش استانبول در مرز میان اروپا و آسیا. استانبول به‌مثابه نماینده کشورهایی که هنوز در اتحادیه اروپا پذیرفته نشده‌اند در کنار شهر کیف در اوکرائین نامزد دریافت این تیترشد.
تاریخ پر فراز و نشیب شهر پچ
شهر پچ در سال ۲۰۱۰ میلادی نماینده عضوهای جدید اتحادیه اروپا است. این شهر جنوبی مجارستان به نام "پنج کلیسا" نیز مشهور است. حدود ۳۰۰ سال قبل بیش از ۱۵۰ هزار مهاجر آلمانی در حومه این شهر مستقر شده و به دلیل وجود پنج کلیسای باقیمانده از قرون وسطی به آن لقب "پنج کلیسا" دادند.
شهر پچ در روند تاریخ خود با فراز و نشیب فراوانی همراه بوده‌است. سابقه تاریخی این شهر به دوران امپراطوری رم باز می‌گردد. رومی‌ها در مسیر جهانگشایی‌های خود در این ناحیه مستقر شده و این شهر را به‌عنوان پایتخت اداری خود انتخاب کردند.
حکومت عثمانی در کشورگشایی‌های خود تا پشت دیوارهای وین مجارستان را به تصرف درآورده و حدود ۱۵۰ سال در آنجا حکمروایی کرد. در دوران استقرار ترک‌ها در شهر "پنج کلیسا" بافت شهری آن تغییر داده شد. در این دوران پنج کلیسای شهر تبدیل به مسجد شده و در تزئینات رونمای این بناها تغییرات چشمگیری داده شد. ترک‌ها با ساختن مدارس مذهبی، مساجد و حمام‌های سنتی این شهر را مطابق الگوی شهری خود بازسازی کردند.
امروزه شهر "پنج کلیسا" در بافت شهری و وجود عناصر فرهنگی گوناگون در کنار یکدیگر قدمت ۲۰۰۰ ساله خود را نشان داده و هویت فرهنگی خاص خویش را حفظ کرده‌است.
دگرگونی بافت شهری از طریق فرهنگ
شانزده شهر آلمان مانند کلن (Köln)، برمن (Bremen)، کاسل (Kassel) و مونستر(Münster) خواستار دریافت تیتر "پایتخت فرهنگی اروپا" در سال ۲۰۱۰ میلادی بودند. پس از برگزاری کنفرانس‌های مختلف و سنجش برنامه‌های پیشنهادی شهرهای داوطلب شهر اسن به نمایندگی از منطقه روهر (Ruhrgebiet) به‌عنوان یکی از سه پایتخت فرهنگی اروپا انتخاب شد.
«دگرگونی اجتماعی از طریق فرهنگ – تحول فرهنگی از طریق دگرگونی اجتماعی» شعار شهر اسن و منطقه روهر در رقابت با دیگر شهرهای آلمان بود. برنامه‌ریزی این شهر تحت عنوان "بازسازی مجدد" جهت مدرنیزه‌کردن منطقه نظر هیئت انتخابی را جلب کرده و موجب انتخاب این شهربه عنوان یکی از سه "پایتخت فرهنگی اروپا" در سال ۲۰۱۰ میلادی شد.
شهر اسن در قلب منطقه صنعتی غرب آلمان قرار داشته و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای آلمان است. این شهر یکی از مهمترین و قدیمی‌ترین مراکز صنعتی آلمان محسوب می‌شود. باکاهش تولید صنایع سنگین در سال‌های گذشته تغییرات شدیدی در بافت شهری و سازمان‌دهی اجتماعی در این شهر بوجود آمده‌است. امروزه برخی از مشهورترین بناهای صنعتی این شهر بازسازی و به مراکز هنری و فرهنگی تبدیل شده‌است.
با شروع سال ۲۰۱۰ میلادی اسن و منطقه روهر به‌عنوان یکی از سه پایتخت فرهنگی اروپا همراه با مراسم افتتاحیه و برنامه‌های رنگارنگی خوشامد می‌گویند.
نویسنده: الهه آزاد
تحریریه: فرید وحیدی