«واردات کالا از چین، شرط بستن قرارداد نفتی با ایران»
۱۳۸۹ آبان ۱۹, چهارشنبه
معاون وزیر نفت ایران از جزییات این قرارداد سخن نگفته است. پیش‌تر شرکت «اینپکس» ژاپن، به‌علت تحریم‌های بین‌المللی ایران از همکاری در توسعه این میدان نفتی آزادگان انصراف داده بود. شرکت‌های اروپایی نیز قبل از شرکت‌های ژاپنی به همکاری خود در توسعه میادین نفتی ایران خاتمه داده بودند.
میدان گازی «پارس جنوبی» نیز وضعیتی مشابه میدان نفتی آزادگان دارد. شرکت‌های نفتی غربی همچون توتال ، شل، استات اویل و انی ایتالیا از همکاری با ایران در زمینه توسعه میادین نفت و گاز دست کشیده بودند. ایران شرکت‌های چینی را به عنوان جایگزین شرکت‌های غربی معرفی کرده بود. در همین زمینه دکتر بهمن آقایی دیبا استاد حقوق بین الملل و مشاور شرکت‌های نفتی در آمریکا معتقد است، وقتی شرکت‌های غربی به علت تحریم‌ها، از همکاری در زمینه توسعه میادین نفت و گاز ایران کنار کشیدند، چینی‌ها شرایط خودشان را در قراردادهای نفتی به ایران تحمیل می‌کنند. از جمله الزاماتی راجع به خرید کالاهای چینی توسط ایران.
دویچه وله: آقای دیبا از چه زمانی شرکت نفت چین همکاری در زمینه توسعه میادین نفت و گاز ایران را شروع کرد، تا جایی که به تنها کشور خارجی باقی مانده در ایران برای توسعه این میادین تبدیل شد.
بهمن آقایی دیبا:
دوره جدید فعالیت چینی‌ها در میادین نفت و گاز ایران به زمانی برمی‌گردد که دولت آقای خاتمی سر کار بود. آن زمان اولین اقدامات برای ورود چینی‌ها به بازار نفت و گاز ایران و شرکت در برنامه‌های اکتشاف و استخراج مطرح شد. توافق‌های مقدماتی صورت گرفته بود ولی عملا شرکت چینی‌ها در این برنامه‌ها، به زمانی که آقای احمدی‌نژاد سر کار آمد کشیده شد.در این مدت توافق‌های متعددی با چینی‌ها برای فعالیت در زمینه استخراج منابع نفت و گاز وجود داشته است. به‌خصوص پس از آن‌که تحریم‌ها به‌صورت تدریجی اضافه شدند و کشورهای دیگری که در مسائل نفت و گاز ایران فعالیت داشتند، خودشان را کنار کشیدند، شرکت‌های چینی با استفاده از این فرصت فعالیت خودشان را در این زمینه افزایش دادند و در عین حال شرایط خودشان را تحمیل کردند.
مقامات ایرانی فقط از بستن قراردادهای متعدد نفتی با شرکت ملی چین خبر می دهند، در حالی که جزییات این قراردادها بر کسی معلوم نیست. آیا در عرف بین الملل هم همین طور هست؟ مثلا وقتی شرکت‌های بزرگ نفتی در غرب با کشوری در زمینه توسعه میادین نفت و گاز قرارداد می‌بندند ، فقط مدیران آن شرکت نفتی و مقامات عالی رتبه آن کشور از مبلغ و جزيیات آن قرارداد خبر دارند؟
در کشورهای اروپایی و آمریکایی که تا حدود زیادی، جریان آزاد اطلاعات وجود دارد، مطالب مربوط به قراردادها به‌خصوص قراردادهایی که در سطح عمومی کشورها است، در دسترس همگان وجود دارد. در مورد چین، من می‌دانم که حتی علاوه بر مسائل مربوط به این قراردادها، الزاماتی راجع به خرید کالاهای چینی را هم وارد این قراردادها می‌کنند. به این شکل چینی‌ها میزان مشارکت خود را در تسخیر بازار ایران بیشتر می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید، الان در ایران اقلام زیادی از چین وارد می‌شود، حتی چیزهایی که به‌نظر ضروری نمی‌رسد، از سنگ قبر گرفته تا صنایع دستی را ایرانی‌ها از چین وارد می‌کنند. این‌ها همه برمی‌گردد به نوع این قراردادهایی که با چینی‌ها منعقد می‌شود.
این‌که چین در عرصه‌ای بدون رقیب در عرصه توسعه میادین نفت و گاز ایران فعالیت می کند، آیا می تواند باعث شود، بستن این قراردادها تنها گزینه ایرانی ها باشد و آنها مجبور به پذیرش شرایط چینی‌ها باشند؟
سوال بسیار خوبی است. در شرایط فعلی سه نوع تحریم علیه ایران وجود دارد. یکی تحریم‌های بین‌المللی که شورای امنیت سازمان ملل آنها را تصویب کرده، یکی تحریم‌های آمریکا و اروپا و یکی هم تحریم‌هایی که خود آمریکا به‌طور یک‌جانبه علیه ایران اعمال می‌کند.
نوع سوم این تحریم‌ها بیشترین فشار را بر مسائل مربوط به سرمایه‌گذاری در نفت و گاز ایران وارد می‌کند. چون اکثر شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت دارند، بخشی از فعالیت‌شان مربوط به آمریکا و شرکت‌های آمریکایی می‌شود و آنها نمی‌خواهند منافع خودشان را به‌خطر بیندازند یا منافع‌شان را از دست بدهند. بنابراین این شرکت‌ها اصلا نمی‌آیند که وارد مسائل مربوط به همکاری با ایران در استخراج و اکتشاف نفت شوند.
در ایران جاهایی مثل سپاه پاسداران کنترل قسمت‌های اقتصادی بیشتری را به عهده می‌گیرند. این قراردادها اگر قبلا توسط وزارت نفت یا شرکت نفت منعد می‌شد، حالا جاهایی مثل بنیاد مستضعفان یا سپاه پاسداران به عنوان واسطه وارد شده‌اند. با اضافه شدن واسطه‌ها هم موضوعات پیچیده‌تر شده اند و هم ضرر بیشتری متوجه کشور شده است.
حسین کرمانی
تحریریه: جواد طالعی