هنرمندان ایران در متن جنبش اعتراضی

ناخشنودی هنرمندان ایران از دولت محمود احمدی‌نژاد از نخستین روزهای دولت هشتم و انتخاب محمد حسین صفار هرندی، سردبیر سابق کیهان، به سمت سرپرست "وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی" آغاز شد. سیاست‌های محدودکننده‌ی دولت که تک‌صدایی کردن هر چه بیشتر عرصه فرهنگ را در دستور کار خود قرار داده بود، روشنفکران و هنرمندان را روز به روز از مقامات دورتر کرد تا در انتخابات ۲۲ خرداد ۸۸، با اکثریت قاطع به جبهه‌ی رقیبان احمدی‌نژاد بپیوندند.

هنرمندان در صف معترضان

در میان کسانی که به عنوان هنرمند به حمایت از محمود احمدی‌نژاد می‌پردازند، نام‌های آشنا و شخصیت‌های برجسته و محبوب به ندرت پیدا می‌شود. بخش بزرگی از سرشناس‌ترین هنرمندان رشته‌های گوناگون در جریان انتخابات ریاست جمهوری، حامی رقیبان محمود احمدی‌نژاد بودند. پس از اعلام نتایج انتخابات و اوج گیری حرکت اعتراضی موسوم به "جنبش سبز" نیز شمار زیادی از هنرمندان همبستگی خود را با این جنبش اعلام کردند.

دولت محمود احمدی‌نژاد نه می‌خواهد و نه می‌تواند موضع‌گیری هنرمندان در حوادث پس از انتخابات را نادیده بگیرد. همچنین به نظر می‌رسد که سیاست‌های فرهنگی دولت که پیشتر بر محدود کردن فعالیت‌های هنری تمرکز داشت، اکنون به سمت حمایت از هنری معطوف شده که با معیارها و شعارهای حکومت همسو باشد. پرورش هنرمندانی که هم‌سو و هم‌نظر با دولت باشند، اگر ممکن هم باشد، کار یک سال و دو سال نیست. به همین علت گاهی مسئولان دولت احمدی‌نژاد برای تزیین ویترین هنری دولت دست به کارهایی می‌زنند که معمولا دردسرش از سودش بیشتر است.

دردسرهای خودساخته

دخالت احمدی‌نژاد و مسئول امور سینمایی وزارت ارشاد در نمایش فیلم‌هایی چون "درباره‌ الی" در جشنواره فیلم فجر، تلاش برای رفع توقیف برخی دیگر از فیلم‌ها در جشنواره سال گذشته، و برگزاری نمایشگاه عکس‌های هدیه تهرانی از جمله اقدام‌هاتی است که در میان اصولگرایان با اعتراض‌های فراوان روبرو شد و هیچ هنرمندی را به موضع‌گیری به نفع احمدی‌نژاد ترغیب نکرد.

نمایشگاه عکس هدیه تهرانی آذر ماه سال گذشته و با حمایت سازمان میراث فرهنگی برگزار شد. ظاهرا اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس سابق این سازمان و رئیس کنونی دفتر احمدی‌نژاد، برگزاری این نمایشگاه را ممکن کرده است. گفته می‌شود که رحیم‌مشایی میهمان ویژه مراسم گشایش این نمایشگاه در خانه هنرمندان تهران بوده. انتشار عکسی که هدیه تهرانی و رحیم مشایی را کنار هم نشان می‌دهد با اعتراض و واکنش تند حامیان اصولگرای دولت روبرو شد.

به گزارش سایت "خبرآنلاین" حجت‌الاسلام جعفر شجونی، دبیر کل جامعه اسلامی وعاظ، که در مورد این عکس با رحیم‌مشایی صحبت کرده، بهمن ماه سال گذشته از او نقل می‌کند: «برخی‌ها شیطنت‌کرده و با امکانات کامپیوتری فاصله من با خانم تهرانی را در این عکس نزدیک کرده بودند.» ماجرای این عکس به مجلس شورای اسلامی نیز کشید و باعث شد در دیماه سال گذشته یکی از نمایندگان اصولگرا به خاطر ان به رئیس دفتر احمدی‌نژاد تذکر کتبی بدهد.

دعوت از خوانندگان خارج از کشور

به نظر می‌رسد دست دولتیان چنان از دامن هنرمندان معتبر کوتاه، و فاصله‌اش با آنها چنان زیاد است که هر جا نیز به مصلحتی گامی به سوی آنها برمی‌دارند، با واکنش تند اصولگرایان مجبور به تکذیب و عقب‌نشینی می‌شود. در خیلی از این نمونه‌ها رد پای رحیم‌مشایی نیز به چشم می‌خورد که ظاهرا مبتکر و مجری برنامه‌های بحث‌انگیز فرهنگی دولت است.

کمتر از یک هفته‌ پیش منابع خبری از سفر دو خواننده خارج ‌از کشوری، معین و بیژن مرتضوی به ایران گزارش دادند. ظاهرا پیش از آن جبیب محبیان، خواننده ساکن لس‌انجلس نیز به تهران رفته است. بنا بر گزارش‌ها این اشخاص با پادرمیانی و به روایتی به دعوت مستقیم رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد به ایران امده‌اند. رحیم مشایی ۲۴ خرداد نقش خود را در دعوت از این خوانندگان تکذیب کرد اما به خبرنگاران گفت «ایرانیان خارج از کشور برای ورود به کشور از هیچکس و هیچ‌جا نباید اجازه بگیرند.» او در مورد سفر و فعالیت هنرمندان ادعا می‌کند: «اینکه شخصی ایرانی بخواهد فعالیتی در داخل و خارج از کشور داشته باشد مطابق با چارچوب و قوانین آزاد است و مشکلی نداریم.»

ادعاهای رئیس دفتر احمدی‌نژاد

سخنان رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد در مورد آزادی سفر هنرمندان در حالی بیان می‌شود که خوانندگان مشهوری چون محمد رضا شجریان و شهرام ناظری به دلیل پشتیبانی از جنبش اعتراضی بعد از انتخابات برای برگزاری کنسرت در داخل با مشکلات فراوانی روبرو هستند و جمعی از سینماگران سرشناس ممنوع‌الخروج شده‌اند.

یکی از این سینماگران جعفر پتاهی است که دهم اسفند ۱۳۸۸ بازداشت شد. او که از حامیان میرحسین موسوی است پس از ۶ روز اعتصاب غذا و در پی گسترش اعتراض شمار بزرگی از سینماگران و سیاستمداران نامی جهان، روز چهارم خرداد با سپردن وثیقه آزاد شد. فهرست هنرمندانی که در ماه‌های گذشته به خاطر همدلی و همراهی با معترضان به نتایج اعلام شده انتخابات ۲۲ خرداد با مشکلاتی روبرو شده‌اند طولانی است. تعدادی از این هنرمندان، مانند محسن نامجو و گلشیفته فراهانی که به خارج سفر کرده بودند، با حوادث ماه‌های گذشته و به دلیل حمایت از معترضان، برخلاف ادعای رحیم‌مشایی، امکان بازگشت به کشور را ندارند.

"خنثی کردن" نویسندگان

عصبانیت دولتی که اکثریت روشنفکران و اهل فرهنگ کشور را در مقابل خود می‌بیند، در گزارشی که خبرگزاری فارس روز ۲۴ خرداد منتشر کرد به خوبی آشکار است. این خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران، که تمام توان خود را صرف حمایت از محمود احمدی‌نژاد و حمله به منتقدان و مخالفان او کرده، در این گزارش عملا به پرونده‌سازی علیه نویسندگان و روشنفکران دست می‌زند و از نیروهای امنیتی می‌خواهد "با اقدام به‌هنگام" به "حنثی" کردن آنها بپردازند.

خبرگزاری فارس با اشاره به حوادث پس از انتخابات می‌نویسد: «بسیاری از چهره‌های به‌اصطلاح فرهنگی كه نقاب ادبی، هنری یا... بر صورت زده بودند، با نمایش گذاشتن وجهه اصلی خود اقدام به حرمت‌شكنی‌ و زیر پاگذاشتن ارزش‌های ملی و دینی نمودند تا بیش از گذشته بتوان خودی را از غیرخودی تشخیص داد.»

نقش هنرمندان در سازماندهی اعتراض‌ها

در گزارش یادشده با اشاره به نقش هنرمندان و نویسندگان در حمایت از جنبش اعتراضی آمده است: «آنان علاوه بر تنظیم بیانیه‌هایی علیه جمهوری اسلامی ایران، در حوادث بعد از انتخابات و تشویق مردم به حضور در خیابان‌ها برای به چالش كشیدن نظام، در سازماندهی تجمعات خیابانی و اغتشاشات نقش پررنگی داشتند.»

دولت همزمان با تهدیدها و فشارهایی که بر هنرمندان وارد می‌کند، می‌کوشد عده‌ای از آن‌ها را زینت‌المجالس خود کند. یکی از تازه‌ترین نمونه‌ی این تلاش‌ها که ناکام ماند، دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مریم زندی، دبیر انجمن ملی عکاسان ایران، برای دریافت نشانی به نام "مدرک درجه یک هنری" بود. محمد حسینی در نامه‌ای از خانم زندی دعوت کرده بود در همایشی با حضور ۷۰ هنرمند دیگر و محمود احمدی‌نژاد شرکت، و این نشان را دریافت کند.

اعتراف به "حمایت بی‌شمار" از جنبش اعتراضی

مریم زندی در پاسخی به وزیر ارشاد، که ۲۵ خرداد منتشر شد نوشت: «متاسفانه در حالی که تعدادی از عکاسان ایرانی فقط به جرم عکاسی، یعنی انجام وظیفه‌شان، مورد ضرب و شتم و زندان قرار گرفته‌اند و در زندان یا بیرون منتظر احکامشان هستند و تعدادی از عکاسان حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای ما از ترس جان، سرگردان در اقصی نقاط دنیا و در شرایط بسیار نامناسب هستند... برای گرفتن این مدرک دلیل و اشتیاقی در خود احساس نمی‌کنم.» او تاکید می‌کند تا زمانی که شرایط به هیمن شکل باشد از پذیرش چنین نشان‌هایی معذور است.

به نظر می‌رسد چنین برخوردهایی خشم دولت و حامیانش را افزایش می‌دهد. این خشم همچنین متوجه حمایت و همراهی چشمگیر و کم‌سابقه بین‌المللی با هنرمندان و مردم معترض ایران است. حمایتی که از چشم حامیان احمدی‌نژاد پنهان نمانده است، هرچند در نگاه آنها هر کس از معترضان ایرانی دفاع کند از دشمنان قسم‌خورده‌ی جمهوری اسلامی است.

خبرگزاری فارس در بخشی از گزارش یاد شده نوشته است: «از سوی دیگر حمایت‌های بی‌شماری از سوی جریان‌های مخالف نظام در خارج از كشور از آنان صورت پذیرفت». تا کنون بیانیه‌های متعددی در حمایت از هنرمندان و شهروندان معترض ایران منتشر شده که امضای سرشناس‌ترین سینماگران، نویسندگان، متفکران و هنرمندان امروز جهان را پای آنها می‌توان دید.

BK/BM