همایش صادرکنندگان گاز جهان در مسکو و نقش ویژه ایران

اندیشه تشکیل سازمانی که محافل غربی از آن به عنوان "اوپک گاز" نام می‌برند، برای نخستین بار در ایران شکل گرفت و با تایید روسیه همراه شد. روسیه، قطر و ایران، تاکنون چند نشست برای بررسی مقدمات تشکیل چنین سازمانی تشکیل داده‌اند. ایران و روسیه روی پیش‌نویس اساسنامه اوپک گاز کار کرده‌اند.

اما حضور ۱۶ صادرکننده گاز جهان، در نشست روز سه شنبه آینده مسکو، نشان می‌دهد که اندیشه تشکیل "سازمان صادرکنندگان گاز" ابعادی جهانی یافته است. این در شرایطی است که منابع غربی، ایران و روسیه را، دست‌کم در عرصه تلاش برای قبضه کردن بازار گاز اروپا همچنان دو رقیب می‌دانند.

نزدیک به ۴۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا از روسیه وارد می‌شود. روسیه، هرچقدر به عنوان تامین کننده اصلی قابل اعتماد باشد، باز، اروپائی‌ها این وابستگی یک‌سویه را مطمئن نمی‌دانند. به همین دلیل است که اروپائی‌ها مایل‌اند منابع تازه‌ای برای تامین نیاز خود بیابند و نقش ایران را در این زمینه مهم می‌دانند. ایران، به عنوان صاحب دومین ذخائر گاز جهان، می‌تواند به وابستگی یک‌سویه اروپا به گاز روسیه پایان دهد. اما آنچه مانع پی‌گیری منافع دوجانبه ایران و اروپا شده، تنش اتمی است.

منافع متقابل ایران و اروپا

درباره زیان‌های وابستگی اروپا به گاز روسیه Reiner Wiek از مسئولان"سرویس اطلاعات انرژی آلمان" می‌گوید: «در گذشته، بارها شاهد مشکلاتی در انتقال گاز روسیه بوده‌ایم، چون که روسیه از گاز خودش برای نوعی قدرت سیاسی هم استفاده می‌کند. به این دلیل، اروپا می‌خواهد از این وابستگی رها شود و منابع تامین گاز جدیدی را در سراسر جهان جست‌وجو می‌کند».

این تنها اروپا نیست که به بهره‌برداری از گاز ایران علاقمند است. جمهوری اسلامی ایران نیز، در تلاش یافتن منابع درآمد جایگزینی برای نفت صادراتی و شرکائی قابل اعتماد است. ایران و قطر، هر دو به یکی از بزرگترین میدان‌های گاز خلیج فارس دسترسی دارند. قطر بهره برداری از گاز این میدان را آغاز کرده و ایران، هرچه دیرتر صاحب مشتریان بزرگ شود، سهم کمتری از این منابع خواهد برد.

جایگاه ایران در بازار گاز جهان

به نظر مسئولان سرویس اطلاعات انرژی آلمان، در دهه‌های آینده، نیاز اروپا و سراسر جهان به گاز افزایش می‌یابد. این، برای اروپا به معنای افزایش وابستگی به واردات است، زیرا منابع محدود گاز داخلی این قاره رو به کاهش دارد. به این ترتیب، معاملات گاز میان ایران و اروپا، راه همواری را در پیش دارد. اما تنش اتمی ایران، این راه را سنگلاخی و پر پیچ و خم کرده است.

به گفته Johanes Reissner از بنیاد علوم و سیاست برلین، کنسرن‌های بزرگ انرژی اروپا، به خاطر تنش اتمی با ایران در شرایط فعلی، حاضر به همکاری با تهران نیستند.اما این دلیل عدم علاقه آنان برای معامله نیست. رایسنر توضیح می‌دهد: «کنسرن‌های انرژی بزرگی مثل توتال و شل آشکارا به ایران نظر دارند. می‌توان تصور کرد که مذاکرات آن‌ها با تهران ادامه دارد و آن‌چه به عنوان موانع رسمی وجود دارد، در اصل فرعی است».

خط لوله نابوکو، بدون ایران؟

مذاکرات احتمالی میان کنسرن‌های اروپائی و تهران، می‌تواند بیشتر روی خط لوله نابوکو متمرکز باشد. کنسرسیومی مرکب از ۶ کنسرن انرژی اروپائی، طرح ایجاد این خط لوله را ریخته است. این خط لوله ۳ هزار کیلومتری، باید گاز حوزه خزر را، از طریق ترکیه، بلغارستان، رومانی و مجارستان به وین برساند. هدف اصلی احداث این خط لوله نیز، یافتن جایگزینی برای روسیه است. خط لوله نابوکو باید تا سال ۲۰۱۳ میلادی آماده بهره برداری شود، اما هنوز روشن نیست که غیر از آذربایجان و قزاقستان گاز کدام کشورها باید به این خط لوله پمپاژ شود.

از آنجا که خط لوله نابوکو از روسیه عبور نمی‌کند، روس‌ها مخالف آن هستند. در مقابل، کارشناسان اروپائی معتقدند که بدون تزریق گاز ایران، این خط لوله پرهزینه نمی‌تواند گاز کافی را به اروپا برساند. به این دلیل، راینر ویک از آژانس اطلاعات انرژی آلمان عقیده دارد که ایجاد کنندگان خط لوله نابوکو نخواهند توانست ایران را از بازی حذف کنند.

اما آنچه می‌تواند گره بسته صدور گاز ایران به اروپا را بازکند و مانع از آن شود که قطر به تنهائی ذخائر گاز خلیج فارس را صادر کند، حل تنش اتمی ایران است. بسیاری از کارشناسان، بر این نظرند که با توجه به تشدید بحران مالی جهانی، احتمال دارد پس از ورود باراک اوباما به کاخ سفید، تنش اتمی ایران نیز، راه حلی دیپلماتیک بیابد. مشروط به آن که خواست تنش‌زدائی، هم بر واشنگتن و هم بر تهران حاکم شود و دو دشمن ۳۰ ساله، زبان مشترکی برای حل اختلافات خود بیابند.