نصب سيستم‌هاى هشداردهنده سونامى
۱۳۸۵ اردیبهشت ۲, شنبه
سالى كه گذشت سال دريالرزه‌ها و طوفانهاى دريايى بود. طوفان‌هايى كه علاوه بر خسارت‌هاى اقتصادى سنگين، صدها هزار نفر كشته و ميليون‌ها بى‌خانمان برجا گذاشت. اما، با وجود آنكه طوفانهاى دريايى به دفعات سواحل قاره آمريكا را درنورديد تلفاف جانى ناشى از آنها بسيار كمتر از كشته‌شدگان سونامى در سواحل اقيانوس هند بود. علت اين تفاوت فاحش وجود سيستم‌هاى هشدار دهنده و اطلاع رسانى دقيق پيش از بروز طوفان‌ها بود. پيش‌بينى بروز طوفان‌ها در سواحل قاره امريكا فرصت تخليه سواحل در خطر را قبل از رسيدن امواج به ساحل فراهم كرد. در مقابل متأسفانه كمبود تجهيزات ژئوفيزيك در اقيانوس هند و عدم اطلاع رسانى به موقع موجب بروز يكى از بزرگترين فاجعه‌هاى طبيعى تاريخ در اين ناحيه شد.
مهمترين علت كمبود تجهيزات، بروز غيرمنتظره سونامى در اقيانوس هند بود. با وجود آنكه پيش از اين مشخص شده بود كه مناطقى از بستر اقيانوس هند از نظر زمين‌شناسى فعالند اما نقشه دقيقى از فعاليتهاى بستر اين اقيانوس در دسترس نبود. امواج سونامى در واقع پى‌آمد دريا لرزه است. پس از برخورد يا لغزش لايه‌هاى پوسته زمين در كف دريا، انرژى آزاد شده در اثر اين برخورد يا لغزش در ستونى از آب از بستر دريا تا سطح آب بالا آمده و مانند حباب بسيار بسيار بزرگى در سطح آب مى‌تركد اين انرژى آزاد شده سطح آب را متلاطم و مواج مى‌كند. ارتفاع و سرعت موجهاى تشكيل شده با توجه به ميزان انرژى آزاد شده متفاوت است. در سونامى اقيانوس هند ارتفاع امواج تا سى‌متر و سرعت آنها تا حدود هشتصدكيلومتر در ساعت مى‌رسيد.
هر چند كه وقوع دريالرزه در بستر اقيانوس هند در پايگاه‌هاى لرزه شناسى دنيا ثبت شد و مكان تقريبى و شدت آن كمتر از دوازده دقيقه بعد در اينترنت منتشر شد، اما به علت كمبود اطلاعات و نبود مركز لرزه‌شناسى در نزديكى محل حادثه امكان پيش‌بينى بروز فاجعه سونامى در ساحل وجود نداشت. بيست دقيقه پس از دريالرزه موجهاى سهمگين سونامى سواحل شمالى جزيره سوماترا درنورديدند. اين امواج يك ساعت و نيم بعد سواحل تايلند و دو ساعت بعد سواحل سريلانكا را ويران كردند. فاصله زمانى‌اى كه براى نجات جان هزارن نفر از سكنه اين نواحى كافى بود.
پس از فاجعه سونامى در سواحل اقيانوس هند سازمان ملل براى پيش‌گيرى از بروز احتمالى چنين حوادثى در آينده، از كميته بين‌المللى نقشه‌بردارى از اقيانوس‌هاى جهان درخواست كرد كمبودهاى اطلاعاتى–تكنيكى اين ناحيه را بررسى و برطرف كند. آلمان، چين، ژاپن و اندوزى براى اجراى اين طرح اعلام آمادگى كردند. براساس طرحى كه پژوهشگران مركز زمين‌شناسى پوتسدام آلمان مطرح كردند نسب شبكه‌اى از لرزه‌نگارها در اين منطقه امكان پيش‌بينى طوفانهاى دريايى را فراهم خواهد كرد. اين شبكه از گيرنده‌هاى مخصوص بستر دريا، گيرندهاى شناور در آب، گيرندهاى ساحلى و مراكز پردازش اطلاعات تشكيل مى‌شود. شبكه‌اى از لرزه‌نگارها كه منطقه وسيعى از سواحل جنوبى اندونزى و بنگلادش تا گينه نو را در حاشيه اقيانوس هند پوشش خواهد داد.
لرزه‌نگارها در نقاطى كه صفحات پوسته زمين در حركتند در بستر اقيانوس مستقر خواهند شد. اين گيرنده‌ها تمامى لغزشهاى بستر اقيانوس را در فاصله زمانى دو دقيقه به مراكز لرزه‌نگارى مخابره مى‌كنند. هر گيرنده حداقل با سه مركز مختلف در سه نقطه مختلف از ساحل اقيانوس هند در ارتباط است. لرزه‌هاى ثبت شده توسط ماهواره اطلاعاتى به ايستگاه مركزى در جاكارتا مخابره شده و اطلاعات مخابره شده در زمانى كمتر از شش‌دقيقه پردازش خواهند شد. شبكه‌اى كه امكان بررسى و ثبت تمامى فعاليتهاى پوسته زمين در اين ناحيه را فراهم مى‌كند. بدين ترتيب با جمع آورى و پردازش اطلاعات امكان تهيه نقشه زمين شناسى از اين ناحيه و پيش‌بينى احتمال بروز سونامى ممكن خواهد شد. در سال ۲۰۰۵ چهار ايستگاه آلمانى در اين منطقه مستقر شده‌اند و تا سال ۲۰۰۸ بيست ايستگاه ديگر به اين تعداد اضافه خواهند شد. اجراى اين طرح احتمال تكرار فاجعه‌اى مانند سونامى پنجم دىماه سال ۱۳۸۳ را به حداقل خواهد رساند.
شبنم نوريان