موسیقی ترکمن در ایران؛ از رتبه اول تا آرزوهای تحقق‌نیافته
۱۳۹۱ بهمن ۲۴, سه‌شنبه
دوتار و کمانچه که ترکمن‌ها به آن قیجاق می‌گویند، آلات اصیل موسیقی ترکمن هستند. موسیقی ترکمن به شکل سنتی از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. آوازه‌خوان ترکمن راوی منظومه‌های قدیمی و عاشقانه‌ای است چون "زهره و طاهر"، "شاه‌صنم غریب" و اسطوره‌های تاریخی‌ای چون "گوراوغلی".
در سال‌های گذشته گروه‌های موسیقی "دولت محمد آزادی"، "مختومقلی" و "ملانفس" فرهنگ و موسیقی ترکمن را در سطح کشور معرفی کرده‌اند. امروزه دختران جوان ترکمن نیز به آموختن دوتار روی آورده‌اند. سولماز تکه، نوازنده جوان ترکمن، در جشنواره‌ی موسیقی فجر در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ در بخش تک‌نوازی به عنوان هنرمند برگزیده‌ی کشوری انتخاب شد.
رتبه‌ی اول در موسیقی نواحی ایران و فولکلوریک دنیا
یکی از مشهورترین چهره‌های کنونی موسیقی ترکمن محمد‌گلدی گلدی‌نژاد، معروف به "اوغلان بخشی"، استاد موسیقی گنبدی است. ترکمن‌ها به نوازنده دوتار و خواننده‌ای که مرحله استادی را پشت سر گذاشته باشد، "بخشی" می‌گویند و اگر کسی در سنین پایین به چنین درجه‌ای برسد، او را "اوغلان بخشی" خطاب می‌کنند، یعنی پسربچه‌ای که به مقام "بخشی" رسیده است.
"اوغلان بخشی" به‌عنوان خواننده‌ی برتر جشنواره آموزشگاه‌های سراسر کشور انتخاب شد. او در خرداد ماه ۱۳۸۳ در جشنواره‌ی شیراز نیز رتبه‌ی اول خوانندگی را کسب کرد و در بهمن ماه ۱۳۸۴ در جشنواره‌ی بین‌المللی موسیقی دهه‌ی فجر، عنوان منتخب برتر جشنواره را به خود اختصاص داد. این خواننده‌ی ترکمن در سال ۲۰۰۸ ایران را در"جشنواره جهانی موسیقی فولکلور جوانان" در پراگ نمایندگی کرد و به مقام نخست دست یافت. اوغلان بخشی حتی در مسابقات آوازخوانی و موسیقی سال ۲۰۱۲ در ترکمنستان جایگاه نخست را کسب کرد.
خبرگزاری ایرنا درباره زندگی این هنرمند جوان می‌نویسد که گلدی‌نژاد نوازندگی دوتار و آوازخوانی را در سن ۶ سالگی آغاز کرد، در سن ۹ سالگی به درجه‌ی استادی موسیقی ترکمن دست یافت و این درجه از سوی بزرگان موسیقی ترکمن‌های ایران و ترکمنستان به وی داده شد.
موسیقی ترکمن، از آموزش سنتی تا نت‌آموزی
غفار گلدی‌نژاد، پدر"اوغلان بخشی" و مدیر آموزشگاه موسیقی ترکمن در گنبد کاووس، نیز از جمله هنرمندانی است که در سال‌های گذشته توانسته است با اجرای کنسرت در کلان‌شهرهای ایران موسیقی ترکمن را معرفی کند. به نظر او به‌رغم این تلاش‌ها موسیقی ترکمن هنوز هم برای ایرانی‌ها به اندازه‌ی کافی شناخته شده نیست.
مدیر آموزشگاه موسیقی ترکمن در گنبد درباره‌ی فعالیت‌‌های خود به دویچه وله گفت: «من از سال ۱۳۵۸ دوتار را و پس از آن کمانچه را آموختم. حدود ۳ سال آموزش اصولی موسیقی را در ترکمنستان فرا گرفتم و به همت شادروان نورمحمد گوکلانی، دبیر فرهنگی اداره ارشاد گنبد کاووس، توانستم گروه موسیقی "مختومقلی" را تشکیل بدهم. در سال ۱۳۸۰به عنوان دبیر انجمن موسیقی ترکمن در گنبد "انجمن موسیقی ناظارلی محجوبی" را تاسیس کردم. در سال ۱۳۸۳ با دریافت مجوز در "آموزشگاه آزاد موسیقی اوغلان بخشی" به عنوان مدیرعامل و مربی، به همراه پسرانم جیحون و محمد گلدی، به آموزش هنرجویان مشغول هستم.»
آقای غفارنژاد به دویچه وله گفت که برای نخستین بار در آموزشگاه موسیقی خود موفق شده است به شکل مدرن تئوری و نت موسیقی ترکمن را به هنرجویان تعلیم دهد.
حمایت خانه‌ی موسیقی ایران از موسیقی ترکمن‌ها
دبیر انجمن موسیقی ترکمن در گنبد، در ادامه‌ی صحبت‌هایش گفت: «پسر من، اوغلان بخشی، سال‌هاست در سطح ایران رتبه‌ی اول را در موسیقی محلی و قومی کسب کرده و در مسابقات جهانی هم موفق شده رتبه نخست را نصیب ایران بکند. اگر شورای راهبردی موسیقی کشور این امکان را به پسرم نمی‌داد و او را به مسابقات جهانی نمی‌فرستاد، امکان معرفی موسیقی ترکمن را نداشتیم و به لحاظ بعد تبلیغاتی هم شهرتی کسب نمی‌کردیم. انجمن موسیقی ایران، خانه موسیقی ایران و همچنین وزارت ارشاد اسلامی با ما همکاری کردند. برای موسیقی اصیل ترکمن ارزش زیادی قائل می‌شوند. ما در ایران در شهریور ماه امسال نخستین کنسرت اوغلان بخشی را هم برگزار کردیم.»
نسل‌های مختلف بخشی‌های ترکمن در ایران
سبحان قلیچ‌تغانی، آگاه به موسیقی ترکمن‌صحرا، به دویچه‌وله گفت که آموزش موسیقی ترکمن به شکل سنتی در گذشته از کودکی آغاز می‌شد؛ شاگردان طی سالیان متمادی در حضور استاد نواختن دوتار و فراگیری اشعار، ترانه‌ها و مضامین داستان‌ها و اسطوره‌ها را به شکل سمعی و بصری می‌آموختند.
قلیچ‌تغانی گفت: «درمیان نسل‌های پیشین استادان بخشی چون ناظارلی محجوبی، خوجه بخشی، قزاق پنق، آنه محمد کتوکی، خوجه شرقی، بایلی تکه، دوردی طریک و همچنین استادان دوتار و کمانچه چون آراز مراد آرخی، آراز کلته و برادران گرکزی، بایجی یمودی و رحمان‌قلیچ یمودی را داریم که توانستند هنر و دانسته‌های خود را به نسل بعدی انتقال دهند.»
قلیچ‌تغانی افزود: «پس از آن ما شاهد حضور نسل جدیدی از بخشی‌ها و هنرمندانی چون دکتر مجید تکه، یوسف دیبایی و آنه بردی وجدانی، منصور صبوحی، اراز محمد شیرمحمدلی و رجب راوشی بودیم که دانسته‌های هنری خود را با تحصیلات مدرن درهم آمیختند. توسعه رسانه‌های جدید بویژه رادیو و تلویزیون و آشنایی این نسل با موسیقی ملل دیگر توانست افق دید هنری این هنرمندان را گسترش دهد. اما نسل کنونی ما که بویژه هنرمند جوانی چون محمد‌گلدی گلدی‌نژاد نمونه‌ی آن است، توانست به علم و نت موسیقی دست یابد و آن را به مشتاقان موسیقی ترکمن هم تعلیم دهد.»
آرزوی ترکمن‌های ایران تأسیس هنرستان موسیقی است
اما به عقیده‌ی قلیچ‌تغانی، برای رشد و توسعه موسیقی ترکمن در کشور بایستی ارگان‌های دولتی، بخصوص وزارت ارشاد، به تاسیس مرکز آموزشی موسیقی ترکمن کمک کنند. وی همچنین تاکید کرد که دولت باید بیمه‌‌ی اجتماعی بخشی‌های نسل قدیم را نیز تامین کند.
غفار گلدی‌نژاد، مدیر آموزشگاه موسیقی ترکمن درگنبد کاووس، نیز گفت: «قبلا موسیقی ترکمن سینه به سینه نقل شده اما حالا ما تلاش می‌کنیم که آن را به صورت علمی در ایران آموزش دهیم. ما آرزو می‌کنیم که در آینده بتوانیم در دانشگاه‌های ایران موسیقی ترکمن را تدریس کنیم و در استان گلستان و ترکمن‌صحرا دانشگاه موسیقی ترکمن را بنیان بگذاریم.»
گلدی‌محمد گلدی نژاد مشهور به اوغلان بخشی هم به دویچه وله گفت: «من بهترین دوران زندگی خود را از والدین و وطنم دور افتادم تا فنون موسیقی ترکمن را به شکل مدرن و آکادمیک آن یاد بگیرم تا بتوانم به مشتاقان آن آموزش بدهم.»
آرزوی اوغلان بخشی هم احداث هنرستان موسیقی ترکمن در ایران و آموزش و تدریس این موسیقی به شکل مدرن است.