معافیت‌های کوتاه مدت عراق و چشم‌اندازمبهم صادرات گاز ایران
۱۳۹۹ مهر ۳, پنجشنبه
آمریکا برای دو ماه دیگر معافیت صادرات گاز و برق ایران به عراق را تمدید کرده و این کشور مجاز است در ازای خرید انرژی از ایران، پول آن را به حسابی در «بانک تجارت» عراق، با دینار عراق واریز کند.
جمهوری اسلامی نیز مجاز است از این مبالغ برای واردات کالاهای غیرتحریمی از عراق استفاده کند، اما مشکل اینجاست که ایران سالانه بیش از ۱۲ میلیارد دلار صادرات به عراق دارد، اما وارداتش از این کشور به ۶۰ میلیون دلار نیز نمی‌رسد.
بدین ترتیب تنها ایران می‌تواند به واسطه عراق کالا از کشورهای دیگر خریداری کند؛ یعنی تقریبا همان کاری که برای دهه‌ها با امارات کرده است. آمارهای گمرکی ایران نشان می‌دهد که در دوران قبل از تحریمها در سال ۹۶، ایران بیش از ۱۰ میلیارد دلار واردات از امارات داشت. اما امارات در واقع کشوری واسطه برای صادرات کالاهای دیگر کشورها به ایران بود و هنوز هم هست.
در مورد عراق، مشکل اینجاست که در عمل پول گاز و برق صادراتی ایران به این کشور در بانک تجارت عراق مسدود شده و تاکنون چندین دور مذاکرات برای دسترسی ایران به این منابع انجام شده و هنوز هم این مشکل پا برجاست.
حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران بهمن‌ماه پارسال گفته بود تحریمها مانع دسترسی ایران به پول گاز و برق صادراتی به عراق شده و «پنج میلیارد دلار» پول ایران در بانک مرکزی عراق «رسوب» کرده است.
به هر تقدیر، تبدیل عراق به کشوری واسطه برای صادرات دیگر کشورها به ایران نیز دردسرهای خود را دارد و عملا هزینه کالاهای وارداتی ایران را افزایش می‌دهد.
بر اساس آمارهای رسمی جمهوری اسلامی، ایران پارسال ۱۷.۵ میلیارد متر مکعب گاز صادر کرده است که بیش از نصف آن راهی عراق و بقیه راهی ترکیه شده است.
عراق قرارداد واردات سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز با ایران دارد، در حالی که به رغم گذشت چند سال از عملیاتی شدن قراردادهای تحویل گاز ایران به بغداد و بصره، هنوز هم عراق نصف این میزان گاز از ایران خریداری می‌کند. این گاز برای تامین سوخت نیروگاههای برقی عراق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عراق همچنین سالانه حدود ۸ تراوات ساعت برق از ایران خریداری می‌کند. ارزش برق و گاز صادراتی ایران به عراق سالانه حدود ۲ میلیارد دلار است. ایران همچنین قبل از تحریمهای آمریکا سالانه ۱۰ میلیارد دلار واردات کالا از ایران داشت.
آمارهای پنج‌ماهه گمرک ایران نشان می‌دهد که صادرات کالای کشور به عراق در این مدت نسبت به دور مشابه پارسال تقریبا نصف شده و به ۱.۸ میلیارد دلار سقوط کرده است. با اینحال، صادرات گاز و برق ایران به عراق کماکان در سطح سال گذشته ادامه دارد.
معضل انرژی عراق
عراق به شدت نیازمند گاز ایران است، اما این کشور سالانه ۱۷ میلیارد متر مکعب، یعنی تقریبا دو برابر گازی که از ایران دریافت می‌کند، تلفات گاز دارد.
در واقع تولید گاز عراق سالانه به ۲۸ میلیارد متر مکعب می‌رسد، اما ۱۷ میلیارد متر مکعب آن در همان مرحله تولید، به خاطر نبود تکنولوژی و سرمایه‌گذاریها برای جمع‌آوری گازهای همراه، در مشعلها سوزانده و به هدر داده می‌شود.
البته عراق در سال ۲۰۱۳ با جلب شرکتها و سرمایه‌های خارجی «شرکت گاز بصره» را برای جمع‌آوری گاز همراه (گازی که همراه نفت از میادین نفتی تولید می‌شود) راه‌اندازی کرد تا با جمع‌آوری این گازها، تولید گاز خود را افزایش دهد. از آن زمان، تولید گاز عراق ۴ میلیارد متر مکعب افزایش یافته، اما هنوز هم باید حداقل مشعل‌سوزی گازهای همراه را نصف کند تا از واردات گاز ایران بی‌نیاز شود.
مقامات عراق می‌گویند حداقل دو سال نیاز است تا مشعل‌سوزی‌ها را نصف کنند و در زمینه گاز خودکفا شوند.
عراق تاکنون میلیاردها دلار قرارداد با شرکتهای عظیم بین‌المللی، از جنرال موتورز و اکسان موبیل آمریکا تا زیمنس آلمان، گازپروم و لوک‌اویل روسیه تا سی‌ان‌پی‌سی چین امضا کرده و پروژه‌های خود را به پیش می‌برد.
ماه گذشته دوباره عراق با آمریکا قراردادهایی به ارزش ۸ میلیارد دلار امضا کرد و چین نیز گفته است آماده افزایش ۲۰ میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی عراق است.
ذخایر گاز عراق حدود ۳.۵ تریلیون متر مکعب (یک دهم ذخایر گازی ایران) و ذخایر نفت این کشور حدود ۱۴۵ میلیارد بشکه (تقریبا برابر با ذخایر نفت ایران) است.
پیشنهادات عربستان
مردادماه ۹۷ مصعب السری، سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرده بود عربستان توافق کرده تا یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت تولید ۳ گیگاوات ظرف یک سال راه‌اندازی کند و قیمت هر مگاوات ساعت برق صادراتی به عراق را ۲۱ دلار پیشنهاد داده است.
همان زمان، قیمت برق صادراتی ایران به عراق چهار برابر این رقم بود.
کسری برق عراق حدود ۵ گیگاوات است (وات واحد اندازه گیری قدرت و وات ساعت واحد اندازه‌گیری انرژی است) که یک پنجم آن توسط ایران تامین می‌شود. به همین خاطر، عراق با کمبود برق و خاموشی‌های گسترده، خصوصا در تابستان مواجه است.
هنوز دقیقا معلوم نیست توافق عراق و عربستان در زمینه برق به چه مرحله‌ای رسیده است، اما افت قیمت نفت طی سالهای گذشته و خصوصا بحران کرونا در سال جاری به شدت بر بودجه عربستان برای توسعه نیروگاههای خورشیدی تاثیر گذاشته است.
البته تولید برق خورشیدی عربستان در سال گذشته نسبت به ۲۰۱۸ بیش از ۴.۵ برابر شده و به ۱.۸ تراوات ساعت رسیده است، اما هنوز مسیر طولانی برای رسیدن عربستان به برنامه‌های تولید برق از منابع پاک وجود دارد.
عربستان در نظر داشت تا سال ۲۰۲۳ حدود ۹.۵ گیگاوات نیروگاه خورشیدی و بادی به ارزش ۱۴ میلیارد دلار راه‌اندازی کند که مجموعا ۱۰ برابر ظرفیت نیروگاه اتمی بوشهر است.