«مصدق؛ نماد ملی گرایی و مخرج مشترک فرهنگی ایرانیان»
۱۳۹۱ تیر ۱۲, دوشنبه
دفتر پژوهش‌های راهبردی برای دموکراسی در ایران روز یک‌شنبه اول جولای، ۱۱ تیرماه برگزارکننده مراسمی در کلن به مناسبت صد و سی‌امین سالروز میلاد دکتر محمد مصدق بود. در این مراسم، دکتر ناصر کاخساز، مسعود بهنود و نعمت آزرم به همراه سه تن از برگزارکنندگان مراسم، سخنرانی کردند.
همچنین بخش‌هایی از نمایش "دکتر مصدق" به کارگردانی رضا علامه‌زاده به صورت فیلم پخش شد و کارگردان به همراه ناصر رحمانی‌نژاد بازیگر نقش دکتر مصدق درباره چگونگی ساخت این نمایش صحبت کردند.
پخش بخش‌هایی از فیلم "بزرگان ایران" ساخته بخش فارسی تلویزیون بی‌بی‌سی، برنامه زنده موسیقی توسط اسکندر آبادی و نیز تجلیل از فعالیت‌های هنری دست‌اندرکاران نمایش دکتر مصدق، و علی قنبری مدیرمسئول تارنمای "ایران امروز" به دلیل سال‌ها فعالیت مستقل رسانه‌ای و تلاش در اطلاع‌رسانی درست و خدمت به جنبش ملی ایران، بخش‌های دیگر این برنامه بودند.
نعمت آزرم شاعر و استاد جامعه‌شناسی سیاسی اولین سخنران مراسم زادروز دکتر مصدق بود. محور سخنان وی بر اهمیت جنبش ملی برای رسیدن به دموکراسی بود.
آقای آزرم جنبش ملی را مانند رودخانه‌ای دانست که از به هم پیوستن چشمه‌سارهای مطالبات اجتماعی به وجود می‌آید و در عین حال فراتر از احزاب و تشکل‌هاست، چرا که هدفش ساخت جامعه‌ای است که پاسخگوی تمام مطالبات باشد.
به عقیدهی وی جنبش ملی یک همگرایی سراسری است بر پایه نیازهای تمامی طبقات با هدف تاسیس حاکمیت ملی.
آقای آزرم در توضیح مفهوم حاکمیت ملی گفت: «حاکمیت ملی یعنی دریای خزر به خرس شمالی سپرده نشود، یعنی در جنوب قطر منابع زیرزمینی نفت و گاز را مصادره نکند، یعنی دریاچه هامون و اورمیه خشک و نابود نشود، یعنی ثروت ملی برای پیشرفت کشور خرج شود نه این‌که راهی سوریه و لبنان شود».
وی همچنین تاکید کرد که جنبش ملی ایران دشمنانی نیز دارد که تنها در "اردوگاه ولایت فقیه" مستقر نیستند. آقای آزرم گفت: «کسانی که می‌کوشند تا ملتی را که همه گذار تاریخی و جامعه شناسانه گذار به یک ملت را از سر گذرانده، دوباره به فارس و ترک و کرد و بلوچ و عرب تقسیم کنند و به آتشی که ۷۰ تا ۸۰ سال پیش خاموش شده دامن بزنند نیز، دشمنان جنبش ملی ایران هستند».
مصدق؛ مخرج مشترک فرهنگی ملت ایران
مسعود بهنود روزنامه‌نگار و نویسنده، سخنران بعدی این مراسم بود. وی از دو شخصیت در تاریخ ایران نام برد که به نظر او همه ایرانیان از آن‌ها تاثیر گرفته‌اند: سعدی و مصدق.
وی گفت این که نام مصدق تا به حال باقی مانده تنها خواست ملت بوده و نه حتی خانواده‌ی او چرا که اعضای خانواده مصدق همگی یا درگذشته‌اند یا اصلا سیاسی نیستند و تنها متولی خانه شماره ۱۰ احمدآباد و دلیل سرپا ماندن آن ملت ایران است.
بهنود با بازتعریف چند خاطره به اهمیت مصدق حتی پس از مرگش اشاره کرد و گفت مثلا در سال ۱۳۵۵ که شاه در اوج اقتدار بود، هنگامی که برای رفتن به مراسم دهمین سالگرد مصدق به احمدآباد می‌رفته، شاهد بوده که ۵۰۰ نفر نیروی نظامی به همراه دو تانک در نزدیکی احمدآباد مستقر بوده‌اند. به عقیدهی او شاه در اوج اقتدارش هم از جنازه مصدق هراس داشت.
وی سپس چنین نتیجه گرفت که شاه فهمیده بود که ریشه آنچه دو سال بعد از آن زمان در ایران اتفاق افتاد، تنها و تنها در خانه شماره ۱۰ قلعه احمدآباد بود.
بهنود سپس به دعوت محمدرضا شاه از دکتر غلامحسین صدیقی وزیر کشور مصدق برای قبول پست نخستوزیری در سال ۱۳۵۷ اشاره کرد و نتیجه گرفت که این نشان می‌دهد حتی محمدرضا شاه که دشمن قسم‌خورده مصدق بود، این را می‌دانست که در بحران، تنها خط فکری مصدق می‌تواند به او کمک کند.
این نکته‌ای است که از نظر آقای بهنود آیت‌الله خمینی هم به آن اذعان داشت، چرا که اولین کسانی که وی در نوفل‌لوشاتو با آن‌ها وارد گفت و گو شد ابتدا دکتر سنجابی و سپس مهندس بازرگان بودند.
«حتی محمود احمدی‌نژاد هم در موقع بحران از مصدق مایه می‌گذارد» مسعود بهنود در توضیح این بیان خود به مقایسه همیشگی پرونده اتمی ایران با جریان ملی شدن نفت توسط احمدی‌نژاد اشاره کرد و نتیجه گرفت که حتی برای احمدی‌نژاد هم الگویی بزرگ‌تر از مصدق وجود ندارد.
مسعود بهنود در پایان سخنانش بار دیگر تاکید کرد که سعدی نماد زبان مشترک ایرانیان و مصدق نماد ملی‌گرایی آنان و این هردو مخرج مشترک فرهنگی مردم ایران هستند.
جنبش ملی؛ تنها آلترناتیو کنونی ایران
ناصر کاخساز نویسنده و پژوهشگر آخرین سخنران بخش اول مراسم بزرگداشت دکتر مصدق بود. وی ضعف جنبش ملی را بزرگترین مشکل ایران کنونی دانست و تصریح کرد که پس از ۱۵خرداد ۱۳۴۲ اگر جنبش ملی با دیدگاه‌های لیبرالیستی از بین نمی‌رفت جوانان تحت تاثیر جنبش‌های خشونت‌گرای آمریکای لاتین قرار نمی‌گرفتند و در نهایت آیت‌الله خمینی آلترناتیو دکتر مصدق نمی‌شد.
آقای کاخساز مصدق را یک گرانیگاه اخلاقی در جنبش ملی ایران دانست.
وی سپس به این مسئله اشاره کرد که در تاریخ ۲۵۰۰ ساله ایران هیچ دوره‌ای نبوده که جامعه هم از بالا و هم از پایین شمایل دموکراتیک داشته باشد و هیچ زمانی نبوده که قوه مجریه از بالا به دمکراسی متعقد باشد و از پایین هم جامعه به آن باور داشته باشد.
ناصر کاخساز همچنین قائل به وجود دو جنبش رفورماتوری و رنسانسی در ایران شد که به عقیده او جنبش رفورماتوری یعنی عقیدتی، در ایران باید زیر پوشش جنبش رنسانسی قرار بگیرد.تجلی سیاسی این جنبش رنسانسی، جنبش ملی است.
آقای کاخساز سخنانش را با این جمله به پایان برد: «اگر ایرانیان این توانایی را نداشته باشند که روی یک جنبش ملی به توافق برسند این حکومت (جمهوری اسلامی) حقشان است.»
مصدق؛ از مبارزی با اخلاق تا دولتمردی فسادناپذیر
سهیلا ستاری یکی از برگزارکنندگان این مراسم در سخنان خود به تبیین فلسفه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حکومت ملی دکتر مصدق پرداخت. وی از جمله شاخصه‌های اجتماعی سیاسی حکومت ملی دکتر مصدق را جامعه قانون‌مدار، مشارکت اجتماعی و سیاسی مردم، آزادی اجتماعات، بیان و مطبوعات، دموکراسی پارلمانی، رفرم در دستگاه‌های دولتی، برقراری دیالوگ با مخالفان و حتی دشمنان، پرهیز از خشونت و احترام به مردم دانست.
خانم ستاری اجرای سیاست موازنه منفی در اقتصاد، اقتصاد بدون نفت و مدرنیسم ولی نه به معنای کپی‌برداری از برنامه‌های اقتصادی غرب را نیز از مختصات اقتصادی حکومت مصدق دانست.
فرشید یاسایی یکی دیگر از برگزارکنندگان این مراسم در سخنان خود تقویت طبقه متوسط و جامعه مدنی را از نتایج حکومت دکتر مصدق دانست.
به نظر وی دلیل عدم توفیق مصدق در اعطای حق رای به زنان، مخالفت تمام قد روحانیت با این مسئله بود.
آقای سلیمی آخرین سخنران این بخش بود که مصدق را «اشراف‌زاده‌ای پرکار، مشروطه‌خواهی جوان و پرشور، مدیر و دولتمردی فسادناپذیر، سیاست‌گذاری استوار در رویارویی با استبداد و نخستوزیری آگاه به مسائل جهان و کشورش دانست که به ایجاد نهادهای مدرن و سکولار کمر همت بست».
نمایش دکتر مصدق
رضا علامه‌زاده و ناصر رحمانی‌نژاد کارگردان و بازیگر نمایش "دکتر مصدق" پس از نمایش بخش‌هایی از فیلمی که از اجرای این تاتر گرفته شده، درباره چگونگی شکل‌گیری این کار صحبت کردند.
آقای علامه‌زاده توضیح داد که قصد ساختن فیلمی از دکتر مصدق را داشته، اما چون امکان آن به وجود نیامده به ساختن تاتر روی آورده است.
آقای رحمانی‌نژاد نیز به ذکر خاطراتی پرداخت که از تماشاچیان این نمایش داشته و همگی از پذیرفتن او در نقش مصدق گفته‌اند.
در پایان مراسم سالروز دکتر مصدق، از رضا علامه‌زاده، ناصر رحمانی‌نژاد، بیژن شاه‌مرادی تهیه کننده این نمایش و نیز علی قنبری مدیر مسئول وب سایت "ایران امروز" با تقدیم لوح تقدیری که به تمثال دکتر مصدق آراسته بود قدردانی شد.